29 april 2022
Vorige week heeft een kamer-meerderheid besloten om de MQ-9 Reaper drones alsnog te bewapenen. Het besluit viel na een motie hiertoe door VVD-er Peter Valstar, die werd gesteund door VVD, CDA, ChristenUnie, PVV, SGP en JA21. Het besluit is zeer omstreden. Maar sinds de oorlog in Oekraïne is de roep om meer bewapening, hogere defensie-uitgaven, als maar luider geworden.
De MQ-9 Reaper is een onbemand verkenningsvliegtuig, dat op afstand wordt bediend. Dankzij camera’s kunnen de Reapers vrijwel real time beelden en data uit het inzetgebied doorsturen. Een reaper is, letterlijk vertaald, een maaimachine. De man met de zeis, is een betere benaming omdat met een ‘Reaper-drone’ ook mensen neergemaaid kunnen worden. Het embleem van de dronepiloten spreekt duidelijke beeldtaal (afbeelding links).
De Verenigde Staten gebruiken de drones zo om “terroristen” uit te schakelen, ook buiten oorlogsgebieden. Er is inmiddels veel geschreven over deze ‘targeted killing and drone warfar’. Er vallen hierbij veel burgerdoden. In Afghanistan, Pakistan, Somalië en Jemen zijn bij Amerikaanse drone-aanvallen sinds 2002 volgens verschillende schattingen ten minste honderden tot enkele duizenden burgers gedood, onder wie veel kinderen. Sinds 2001 hebben de Amerikanen zeker 8.858 mensen gedood met drones, inclusief 910 burgers, blijkt uit cijfers van The Bureau of investigative Journalism. Drone Warfare — The Bureau of Investigative Journalism (en-GB) (thebureauinvestigates.com)
Reeds in 2013 wilde Nederland vier van deze Reaper drones aanschaffen, maar dat werd zeven jaar uitgesteld vanwege de slechte financiële situatie van Defensie. In 2017 wilde men de drones toch versneld aanschaffen voor ‘surveillance’ taken. Op 7 juli 2021 rolde het 1e Nederlandse exemplaar uit de fabriek van General Atomics Aeronautical Systems Inc. in het Amerikaanse Poway. De vier onbemande drones (uav’s: unmanned aerial vehicle) die de Nederlandse luchtmacht in februari ontving, worden eerst als proef op Curacao opgesteld, vanwege de gunstige weersomstandigheden en beschikbaarheid van het luchtruim. De drones worden met 2 grondstations gestationeerd op vliegveld Hato.
Een vlieger en een sensoroperator voeren de missies uit. Ze hoeven hiervoor niet zelf aanwezig te zijn in het inzetgebied. Het systeem wordt daarom ook wel RPAS genoemd, Remotely Piloted Aircraft System. Daarnaast bestaat het team uit technisch personeel voor onderhoud van het toestel en de systemen.
Het is de bedoeling alle drones met grondstations en communicatieapparatuur op een later tijdstip naar vliegbasis Leeuwarden komen. Wanneer is nog niet bekend. De toestellen kunnen vanuit de lucht data verzamelen, die wordt doorgegeven aan een grondstation. Twee grondstations staan op Vliegbasis Leeuwarden. Hier worden ook de beelden vanuit het Caribisch gebied geanalyseerd.
De vier MQ-9 Reapers gaan in het Caribisch gebied voor defensietaken gebruikt worden, maar ook (in samenwerking met de Verenigde Staten) bij operaties tegen drugssmokkel.
Naar verwachting zijn de MQ-9 Reapers halverwege 2023 volledig operationeel.
Raket op een simkaart
De toenmalige Minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD) gaf in 2014 nog aan dat Nederland geen plannen had om de Reaper te bewapenen. Toen men besloot tot vervroegde aanschaf, waren er niet alleen zorgen rondom mogelijke bewapening. Ook het delen van data en inlichtingen met derde landen, die wel met bewapende drones targeted killings uitvoeren, kan vallen onder het schenden van mensenrechten. Er verscheen een rapport van de CTIVD (Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten) over bijdragen van de MIVD aan targeting. Een korte weergave van het rapport vindt u in de daarbij behorende brochure.
Daar kwam niets uit: de vraag of er wie of niet dodelijk geweld was gebruikt n.a.v. inlichtingen van de MIVD kon niet beantwoord worden. Buitenlandse diensten leggen geen verantwoording af en de CTIVD had niet de bevoegdheid om hier onderzoek naar te doen.
Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken, PvdA) zei er toen dit over: „Ik deel de zorgen van de Kamer. Ik wil de dialoog met de Verenigde Staten over meer openheid blijven voeren. Als het zo is dat de Amerikanen feitelijk een raket op een simkaart gooien, is dat zorgwekkend. Ik kan niet beoordelen of dat gebeurt. Je moet alleen strijders aanvallen en dat moeten geïdentificeerde strijders zijn. Anders is er sprake van een schending van het humanitair oorlogsrecht.” Ook andere partijen spraken deze zorgen uit: „Wij zetten geen bewapende drones in, maar onze bondgenoten wel. De minister zegt dat Nederland daar niet actief aan bijdraagt. Maar kan de minister voorkomen dat het gebeurt?”, door Raymond Knops (CDA).
Vredesorganisatie PAX schreef een rapport over zowel de verschillen als de overeenkomsten in de standpunten van de politieke partijen: Drones achter de dijken (28 februari 2017).
Salami tactiek
In 2017 waarschuwde Jessica Dorsey* al voor een salami tactiek rondom de aanschaf van de ongewapende Reaper-drones. Eerst de Reaper onbewapend in huis halen, en later toch gaan voor bewapening. Gebruik makend van de waan van de dag rondom de oorlog in Oekraïne is er, nog vóórdat de onbewapende Reapers operationeel zijn, al gekozen voor het bewapenen ervan.
Het Ministerie van Defensie nam op de website al een voorschotje. Mocht de regering dit willen, dan is de bewapening van de Nederlandse Reapers eenvoudig te realiseren. De Hellfire raketten, die nu al onderdeel zijn van de Apache-helikopters, kunnen zo onder de drones gehangen worden.
Illusie van een schone oorlog
De MQ-9 Reaper bevat sensoren die zowel op land als boven zee langdurig kunnen observeren en informatie verzamelen, zonder dat er een piloot aan boord zit. Dankzij de besturing per satelliet is het toestel wereldwijd te bedienen. De Reaper, met een spanwijdte van zo’n 20 meter, kan 27 tot 30 uur in de lucht blijven. De EO/IR-camera (electro-optical/infra-red) die in de bol van de drone zit, kan vanaf een paar kilometer hoogte het kenteken van een auto haarscherp weergeven. Het toestel heeft een radar en middelen voor satellietcommunicatie. De Reaper is dankzij besturing per satelliet wereldwijd te bedienen vanuit bijvoorbeeld Nederland. Dankzij de satellietverbinding is het ook mogelijk dat beeldanalisten de data van de camera vrijwel live zien. Zij kunnen op hun beurt deze beelden of inlichtingen direct doorzetten naar andere gevechtseenheden. Nederland gaat de Reapers nationaal inzetten voor Intelligence, Surveillance, & Reconnaissance (ISR) taken. De drones kunnen worden ingezet onder de vlaggen van de NATO of de Verenigde Naties. De toestellen kunnen tot 27 uur onafgebroken vliegen bij een kruissnelheid van 240 kts (445 km/h) op FL500 (15.240 m). Daarbij kan een lading van 1.750 kg worden meegenomen (waarvan 1.360 kg aan externe ophangpunten onder de vleugels). De Reapers worden ingedeeld bij het 306 Squadron (speciaal hiervoor nieuw leven ingeblazen) dat gaat opereren vanaf Vliegbasis Leeuwarden.
De VVD-er Peter Valstar, de initiatiefnemen van de motie om de Reaper-drones te bewapenen, gaf in een interview in de Telegraaf aan, dat het geen mensenlevens kost als het mis gaat. De operators zitten immers in het grondstation, ver van het inzetgebied.
Volgens Jessica Dorsey* is het een misverstand, „dat drones zorgen voor een heel nette, risicoloze oorlog; in lijn met de mythe van de precisie-oorlog. Dat beeld klopt in werkelijkheid voor geen meter. De drones zijn hooguit risicoloos voor de gebruiker. Niet voor de mensen die deze machines boven hun hoofd zien rondzwerven en die niet weten wanneer de volgende raket wordt afgeschoten.”
„Na twintig jaar drone-oorlogsvoering door de VS weten we dat drones de drempel verlagen om geweld te gebruiken.(…) Oorlogvoering-op-afstand verplaatst de fysieke risico’s van de eigen militairen naar de burgers ver weg. De inzet vergroot ook de afstand tussen de burgers in Nederland en de burgers elders. Dat alles maakt dat je met drones vaker wapens inzet. Hoe vaker je iets inzet, hoe groter de kans dat het misgaat.”
Targetted killing
Behalve dat er allerlei juridische, oorlogsrechtelijke en ethische bezwaren zijn tegen inzet van drones bij targetted kliing gaat het in de praktijk ook vaak mis. Vorig jaar werden er bij een aanval van de V.S. op een vermeende terrorist tien onschuldige burgers gedood, waaronder zeven kinderen en een hulpverlener.
Uit een reeks artikelen in the New York Times blijkt dat dronepiloten, ook al zitten ze op afstand, vaak PTSS krijgen door het werk wat ze doen. In tegenstelling tot een piloot in een vliegtuig die een bom afwerpt, hebben dronepiloten een doelwit dat ze op afstand doden vaak al wekenlang geobserveerd, met zijn dagelijkse routines en het optrekken met zijn gezin. Na het uitschakelen van het doelwit worden dronepiloten (in tegenstelling tot een piloot die een explosief afwerpt en direct verder vliegt) geconfronteerd met de gevolgen: zij moeten ook de plek, waar iemand is uitgeschakeld, nauwkeurig inspecteren op overlevenden en rapporteren of het doelwit daadwerkelijk is uitgeschakeld. Zij worden daarbij vaak geconfronteerd met gruwelijke beelden en raken daarbij soms ernstig getraumatiseerd. Niet bepaald een schone oorlog dus.
* Jessica Dorsey
Jessica Dorsey (Lawrence, Kansas, 1982) was in 2017 programmamedewerker bij vredesorganisatie PAX, coöordinator van het European Forum on Armed Drones. Zij is docent International and European Law aan de Universiteit Utrecht, waar ze eerder cum laude afstudeerde in internationaal recht. Ze is ook verbonden aan het International Center for Counter Terrorism in Den Haag en redacteur bij het internationaal-juridisch blog Opinio Juris. Ze doet al jaren onderzoek naar de inzet van drones en publiceerde daarover in onder meer een wetenschappelijk artikel over militaire drones in Europa (2021). Zie ook: Nederland bestelt drones, ‘misverstand dat drones zorgen voor nette oorlog’ – NRC
Afbeeldingen
De afbeeldingen komen van het Ministerie van Defensie (defensie.nl)
Eye in the Sky
In games is moderne oorlogsvoering is al langer een populair thema, vanaf 2015 kwam het ook steeds vaker terug in films. Eye In The Sky uit 2015 gaf een tamelijk realistisch beeld van de inzet van drones en moderne elektronische technologie bij het uitschakelen van vijanden: targetted killing.
Eye In The Sky is een Britse productie van regisseur Gavin Hood. Helen Mirren speelt een hoofdrol als commandant en Aaron Paul (bekend van Breaking Bad) zien we als drone-piloot.
Als je deze film nog niet gezien hebt, en je wilt weten wat targetted killing betekent met alle ethische dillema’s die daarbij horen, moet je deze film bekijken. Het is geen waar verhaal, maar het scenario is wel realistisch in beeld gebracht.
Het verhaal in Eye In The Sky gaat om een doelwit: een Britse vrouw die is geradicaliseerd en zich heeft aangesloten bij terreurorganisatie Al Shabab. De Britten denken te weten waar de vrouw zich zal laten zien bij een vergadering midden in een dorp – ter voorbereiding op een zelfmoordaanslag. In het door Al Shabab gecontroleerde terrein wordt de vrouw gespot, samen met een aantal andere topstukken. Dan komen de moderne wapens tevoorschijn: met een drone voorzien van raketten als huzarenstukje. En dan komt een onschuldig burgermeisje in beeld..
Bekijk ook de pagina: Ogen op Oekraïne, de rol van drones in de oorlog
