We schreven er al eerder over, als je pleit voor onderhandelingen of een pacifistisch standpunt uitdraagt, wordt je al snel beschuldigd van heulen met Poetin.
Een (te) kritische blik op de eigen stellingname
Een tekst van de Utrechtse hoogleraar conflictstudies Jolle Demmers op de site van de universiteit werd begin april van dit jaar na felle online kritiek op de inhoud aangepast en in tweede instantie verwijderd. De tekst was gebaseerd op een lezing die Jolle Demmers op 29 maart 2023 gaf voor het Vlaams Vredesinstituut, bij de presentatie van het Jaarverslag 2022.
“Een kritische blik op de eigen stellingname, dat is misschien wel de zwaarste opdracht in oorlogstijd. Vaak is het niet zozeer de ‘waarheid’ die als eerste sneuvelt in een oorlog, maar vooral het vermogen tot zelfreflectie en kritiek. Laten we dus emoties en verontwaardiging erkennen, maar ook analytisch en nieuwsgierig blijven, en kijken waar de huidige koers ons brengt, en of dat wijsheid is.”, aldus Jolle Demmers in het stukje tekst dat is overgebleven na de commotie, op “In Oekraïne wordt niet één conflict uitgevochten, maar vijf tegelijkertijd” – Opinie – Universiteit Utrecht (uu.nl)
De universiteit motiveert het verwijderen van de tekst als volgt: “Naar aanleiding van de ontvangen kritiek, zijn we tot de conclusie gekomen dat deze korte tekst geen recht deed aan het volledige argument dat Demmers in die lezing heeft willen maken. In overleg met Demmers is de inhoud van het artikel daarom meermaals aangepast, en op 26 april is besloten de tekst te verwijderen.” Daarna volgt een verwijzing naar het filmfragment van de lezing.
Kritisch op ‘de koers van het Westen’
Jolle Demmers is als hoogleraar conflictstudies kritisch op de koers van het Westen. Op 25 maart 2022 schrijf ze een opinieartikel in Trouw: De VS hebben hun eigen belangen in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland (trouw.nl). Daarin betoogt ze dat Europa niet naïef achter de VS moet aanlopen.
“De verontwaardiging over de brute invasie van het Poetinregime is gerechtvaardigd. De beelden van verwoesting uit Marioepol en Kiev zijn weerzinwekkend. Maar juist in tijden van grote crisis is het van belang te blijven analyseren. Hoe en waarom is deze oorlog ontstaan? Wat houdt haar gaande? En hoe kan het geweld worden gestopt?”
In het Trouw-artikel van vorig jaar formuleert Jolle Demmers diverse constateringen. “De Oekraïnecrisis zet een ongekende nieuwe Europese militarisering in gang.” en: “Daarnaast lijkt het erop dat de nieuwe militaire technologische capabilities waar Europese landen zoals Duitsland en Nederland nu op inzetten vooral ontworpen zijn voor – wereldwijde – Navomissies. Dat het Pentagon hierin een leidende rol zal spelen, is evident.”
Ze voorzag dat een nieuw gemilitariseerde NAVO een rol kan gaan spelen in de Zuid-Chinese wateren. Tegen de achtergrond van het opgeklopte incident rondom een Chinese weerballon en de voortdurende retoriek rondom de agressieve bedoelingen van China lijkt dit wel een voorspelling. Geen voorspelling maar een nuchtere constatering is, dat Europa, bevangen door een oorlogsroes, zich heeft laten meeslepen in een geweldsescalatie waar het uitsluitend de nadelige gevolgen van ondervindt.
“Net als in de verschrikkelijke oorlogen in Afghanistan, Irak, Libië en Syrië bevindt Amerika zich veilig aan de andere kant van de Atlantische Oceaan en heeft Europa te kampen met vluchtelingenstromingen en de fysieke dreiging van escalatie.”
In Oekraïne wordt niet één conflict uitgevochten, maar vijf tegelijkertijd.
Onder deze titel gaf Jolle Demmers de lezing voor het Vlaams Vredesinstituut. Haar analyse, zegt Demmers, „wijkt af van de doorsnee posities”. Maar die past wel in een bredere trend van critici van de oorlog zoals de taalkundige Noam Chomsky, die het Westen medeverantwoordelijk houden en aandringen op onderhandelingen met Poetin.
NRC-columnist Hubert Smeets kon het niet nalaten om Chomsky te beschimpen: “Vintage-Chomsky. Al meer dan een halve eeuw draait zijn wereldbeeld louter om het vermaledijde Amerikaanse imperialisme.” Hubert Smeets laat overigens geen gelegenheid onbenut om er op te wijzen dat er op universiteiten “academici rondlopen die, ondanks Ruslands vernietigingsoorlog, nog steeds geen snars van Oost-Europa weten en daarom soms Poetin objectief in de kaart spelen.” Bij gebrek aan reflectie en enig geopolitiek benul buiten Rusland ontbreekt het bij hem ook aan oplossingsgerichte analyse.
Twitter-riool
Het betoog van Jolle Demmers tijdens de lezing voor het Vlaams Vredesinstituut werd gefileerd op Twitter, aldus het artikel Utrechtse hoogleraar conflictstudies beticht van ‘Russische desinformatie’ – NRC. In het NRC-artikel wordt dan ook nog eens aangehaald dat er bijval kwam van EW magazine, op de opiniepagina van EW podium: Hoe een Utrechtse hoogleraar het Kremlin napapegaait – EW (ewmagazine.nl). Daarin wordt Professor Jolle Demmers betiteld als de moderne Chamberlain, met als extra beschuldiging dat ze “kwaadaardige Poetin-propagande” verspreidt. Van een krant als de NRC zou je verwachten dat ze dit soort bashing doorzien en er kritisch op reageren.
Wat namelijk opvalt is het venijn in de reacties, met allerlei zeer tendentieuze framing. Niet alleen een toch gerenommeerd journalist als Hubert Smeets maar ook verschillende academici maken zich hierbij schuldig aan persoonlijke aanvallen en verdraaiingen. De kritiek komt altijd van zogenaamde Ruslandkenners of Oost-Europa deskundigen. Dr. R. Clavan is wat ons betreft meer betrouwbaar:
Roep om nadere analyse en om een kritische houding
Wij hebben inmiddels veel gelezen van en over Jolle Demmers. Wat ons betreft doet zij een zeer terecht beroep op kritisch blijven in deze situatie. “Vaak is het niet zozeer de ‘waarheid’ die als eerste sneuvelt in een oorlog, maar vooral het vermogen tot zelfreflectie en kritiek. Laten we dus emoties en verontwaardiging erkennen, maar ook analytisch en nieuwsgierig blijven, en kijken waar de huidige koers ons brengt, en of dat wijsheid is. Laten we vertragen, en twijfelen aan ons gelijk, al is het maar voor een moment.”
Daar is wat ons betreft niets mis mee. In alles wat we van haar gelezen hebben, roept ze op tot analyse en verder nadenken, en de noodzaak daartoe ondersteunt ze met constateringen en observaties. Hubert Smeets noemt dat deze observaties en constateringen Poetin ‘objectief in de kaart’ spelen. Dat is misschien ook zo, maar dat maakt ze niet minder waar.
Het is wel zorgwekkend dat zelfs in de academische wereld mensen met een (relatief) afwijkende mening op deze manier blijkbaar ‘kaltgestellt’ moeten worden. In de wetenschap geldt dat tegenspraak en kritisch nadenken ons verder moet brengen. Er zijn blijkbaar academici die dit principe wat selectief toepassen.
Integriteit
Lees vooral dit artikel: ‘Ik vind het mijn verantwoordelijkheid om met oplossingen te komen’ | DUB (uu.nl), waarin haar de vraag wordt gesteld wat de rol van de wetenschap is:
“Ik voel me als wetenschapper geroepen om iets te zeggen, omdat ik het aandeel van het Westen zo groot vind in deze oorlog. Ik vind het onze verantwoordelijkheid om hierover na te denken en met oplossingen te komen. Ik ben een conflictanalist. Oorlog is mijn vakgebied. Bovendien zie ik een enorme verwarring in het gesprek over deze oorlog. Aan de tafels in de media, maar ook in Europese organen. Een ingewikkelde oorlog waarover een enorm simplistisch verhaal wordt verteld. Daar maak ik me oprecht zorgen over. Dat simplistische verhaal leidt in mijn ogen tot een destructieve escalatie. Ik denk regelmatig ‘dit had voorkomen kunnen worden’. (…) En ik? Ik was laatst bij een promotieceremonie waar de kandidaat met het afleggen van de eed verklaarde dat ze zich eerlijk, nauwgezet, transparant, onafhankelijk en verantwoord zal gedragen. Een belofte van wetenschappelijke integriteit die ook mij voortdrijft.”
Legitieme vragen en zoeken naar een oplossing
We hebben kritische wetenschappers zoals Prof. dr. Jolle Demmers hard nodig. Wij vinden het dan ook onaanvaardbaar dat er allerlei pogingen worden ondernomen om haar de mond te snoeren. Ze stelt goede vragen, is zorgvuldig in haar argumenten en haar toonzetting. Zelfs als je het oneens bent met haar constateringen en observaties, zijn de vragen die ze stelt meer dan legitiem.
Links
Jolle Demmers Op zoek naar een nieuw narratief over oorlog en vrede.docx (kerkenvrede.nl) (de tekst van de toespraak voor het Vlaams Vredesinstituut)
Utrechtse hoogleraar conflictstudies beticht van ‘Russische desinformatie’ – NRC
‘Ik vind het mijn verantwoordelijkheid om met oplossingen te komen’ | DUB (uu.nl)
De VS hebben hun eigen belangen in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland (trouw.nl)
Opinie | Alleen een akkoord tussen Rusland en de NAVO kan voor duurzame vrede zorgen – NRC
Opinie: De valse solidariteit van het Westen in de Oekraïnecrisis (volkskrant.nl)