Waarom je als antimilitarist ook klimaatactivist moet zijn

Er zijn een aantal goede redenen waarom je als antimilitarist je ook bezig moet houden met de klimaatproblematiek.

1. Emissies door het leger

Wereldwijd wordt de uitstoot van de militaire sector geschat op 6% van alle CO₂ emissies. Emissies van strijdkrachten en militair materieel veroorzaken wereldwijd aanzienlijke milieuschade. Toch werden militaire CO₂-emissies, onder druk van de VS, uitgesloten van klimaatverdragen zoals het Kyoto-protocol van 1997 en het Akkoord van Parijs van 2015. Stopwapenhandel.org heeft samen met TNI en Tipping Point North South een rapport uitgebracht.

De wapenwedloop verergert de klimaatcrisis.

Militaire uitgaven zorgen voor meer uitstoot van broeikasgassen. Er zijn nauwelijks of heel vaag geformuleerde reductiedoelen, en de militaire sector blijft aan de gang om nieuwe, nog vervuilender wapensystemen in te voeren. Militaire allianties als de NAVO stellen dat militaire superioriteit belangrijker is dan het tegengaan van de klimaatcrisis. Terwijl juist de klimaatcrisis en de gevolgen daarvan de wereld een stuk onveiliger maakt.

De Russische invasie van Oekraïne in 2014 en de escalatie sinds februari 2022, is aanleiding geweest om de militaire uitgaven fors te verhogen, zonder enige aanwijzing dat Rusland of de NAVO rekening hebben gehouden met de klimaateffecten. Klimaatdoelen doen er blijkbaar niet meer toe. Naast de directe gevolgen van de oorlog wat betreft klimaatschade en immense vervuiling, onttrekt de oorlog nu alle financiële middelen aan maatregelen tegen klimaatverandering ten gunste van militaire uitgaven. Wapendeals in plaats van klimaatactie.

Klik op afbeelding om rapport te openen. Klik hier voor de Nederlandstalige samenvatting.

Militarisme beschermt fossiel

De hoofdtaak van de krijgsmacht is niet alleen het verdedigen van het eigen territorium, maar ook het beschermen van economische belangen, het controleren van bronnen en aanvoerroutes van grondstoffen. Met name van fossiele brandstof. De krijgsmacht speelt een cruciale rol in de op fossiele brandstof gebaseerde consumptie-economie die de oorzaak is van klimaatverandering.

Uit een rapport (The Sirens of Oil and Gas in the Age of Climate Crisis)van Greenpeace Italië, Greenpeace Spanje en Greenpeace Duitsland blijkt dat bijna tweederde van alle militaire missies van de EU de productie en het transport van olie en gas naar Europa monitort en veiligstelt. Sinds 2018 hebben Italië, Spanje en Duitsland meer dan 4 miljard euro geïnvesteerd om klimaatschadelijke fossiele brandstoffen te beschermen.

2. Investeringen: groen, tegen fossiel en wapenhandel

Waar de klimaatbeweging ageert tegen beleggingen in de fossiele brandstoffenindustrie, zo richten antimilitaristen zich tegen beleggingen in de wapenindustrie. Het is een strijd waarbij antimilitaristen en klimaatactivisten gezamenlijk op kunnen trekken, om ervoor te zorgen de fossiele én de militaire sector verstoken blijven van investeringen.

Uit data-onderzoek opgezet en geleid door Investico en Follow the Money, in samenwerking met acht Europese media waaronder Le Monde, Handelsblatt en El País, bleek dat bijna de helft van de meest duurzame categorie beleggingsfondsen investeert in bedrijven in de fossiele industrie of de luchtvaartsector (die vaak verweven is met de productie van gevechtsvliegtuigen en militaire drones). Beleggers, waaronder steeds meer kleine particulieren, denken met hun investeringen bij te dragen aan een duurzame economie, maar beleggen zonder het te weten voor zeker 8,5 miljard euro in fossiele bedrijven.

Banken blijven investeren in wapenindustrie en zelfs in kernwapens

ING investeert meer dan een miljard in wapenproducenten die betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen. Vredesorganisatie Pax heeft in december 2022 samen met de Internationale Campagne voor de Afschaffing van Kernwapens (ICAN) een rapport uitgebracht waaruit blijkt dat ondanks de dreiging van een escalerend nucleair conflict rondom Oekraïne ING en Aegon blijven investeren in bedrijven die betrokken zijn bij de productie, onderhoud of modernisering van kernwapens.

Het rapport Don’t Bank on the Bomb: Risky Returns biedt een overzicht van 24 grote kernwapenproducenten die bijdragen aan de arsenalen van China, Frankrijk, India, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Uit het onderzoek blijkt dat 306 financiële instellingen samen meer dan 746 miljard dollar steken in deze bedrijven. Het gaat daarbij zowel om leningen als beleggingen.

Wat opvalt, is dat ING en Aegon fors investeren: De Nederlandse bank ING en verzekeringsmaatschappij Aegon investeren respectievelijk 545,17 miljoen dollar (ongeveer 518 miljoen euro) en 280,46 miljoen dollar (ongeveer 266 miljoen euro) in de kernwapenindustrie. Zo investeert Aegon 200 miljoen dollar in het Britse BAE Systems, dat onder andere nieuwe kernwapens ontwikkelt voor Frankrijk.

Klik op de afbeelding om het rapport te openen

3. Directe actie, intersectionaliteit

In Vredesmagazine nr 4-2022 staat een leuk interview met Dirk Kuiken. Hij is betrokken bij het actiecollectief Vliegop! Aan de hand van het begrip ‘intersectionaliteit’ verwoordt hij de samenhang:

“Helaas zijn veel activistische mensen nog bezig met hun eigen thema’s: biodiversiteit, landbouw, racisme of vrouwenrechten. Daardoor verliezen we de samenhang uit het oog. Maar de intersectionaliteit van al deze dingen, dus hoe verschillende vormen van onderdrukking met elkaar verbonden zijn en ‘snijvlakken’ vormen, dat wordt wel steeds meer beseft en daar ben ik blij mee. Er kan geen vrede zijn als er een klimaatcrisis heerst.” Over de actie in het voorjaar, samen met Extinction Rebellion: “Om de relatie duidelijk te maken tussen klimaat en militarisme hadden we onszelf vastgeketend aan grote bakken met boompjes er in, met als slogan ‘geen bommen maar bomen’. Juist in een tijd van oorlog moet je ook oog hebben voor een nog veel wezenlijker en urgenter probleem, namelijk de klimaatcrisis en wat dat betekent voor onze veiligheid. Extreme weersomstandigheden, voedsel en watertekorten leiden weer tot meer gewelddadige conflicten.”

Verbinding in het protest

Niet alleen Vliegop! is een goed voorbeeld van activisten die antimilitarisme en klimaatprotest verbinden. Ook het komende Vredeskamp in Volkel (4 – 10 augustus 2023) is een duidelijk voorbeeld van het ineen vlechten van klimaatprotest en een antimilitaristisch actiedoel: “Als we systeemverandering willen, moeten we niet alleen kijken naar de enorme militaire CO2-voetafdruk, maar ook kijken naar de rol die het leger speelt in machtsstructuren.” Het samengaan van antimilitaristen en klimaatactivisten versterkt elkaar en verbreedt ook de scope van de acties. Het is ook belangrijk om het debat hierover te voeren, waarbij we ook in gesprek moeten over de effectiviteit van directe acties. Deze discussie is opnieuw actueel geworden door de soep en pureegooiers.

4. Klimaatrechtvaardigheid

Klimaatrechtvaardigheid (zie ook: Een spoedcursus klimaatrechtvaardigheid – Greenpeace Nederland – Greenpeace Nederland) betekent dat iedereen recht heeft op een leefomgeving die veilig en gezond is, ongeacht hun socio-economische achtergrond of geografische locatie. Mensen in arme landen of gemeenschappen zouden niet onevenredig getroffen moeten worden door de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme weersomstandigheden en natuurrampen. Klimaatrechtvaardigheid vereist dan ook dat de mensen en gemeenschappen die het meest getroffen zijn door klimaatverandering, zoals kustgemeenschappen die bedreigd worden door de stijgende zeespiegel, de middelen krijgen om zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Helaas is het zo dat mensen en leefgemeenschappen die het minst bijdragen aan de oorzaken van klimaatverandering, vaak de grootste slachtoffers zijn.

Inmiddels zijn we nu allemaal op de hoogte van de verwoestende effecten van klimaatverandering, dat orkanen en tropische stormen erdoor worden versterkt, dat neerslagpatronen erdoor worden verstoord met extreme droogte tegenover extreme regenval, en dat verwoestende hittegolven door de klimaatverandering worden veroorzaakt.

De rijksten vervuilen, de armsten betalen de prijs..

In deze oververhitte wereld zijn er al miljoenen slachtoffers te betreuren, en komen er steeds meer klimaatvluchtelingen. Waterschaarste en droogte zijn meer en meer oorzaak van gewapende conflicten. Met de opwarming van de aarde zullen er plaatsen op de wereld zijn waar het niet langer mogelijk is om te overleven. Zelfs de mildste voorspellingen zijn onthutsend: tegen 2050 verwacht men één miljard klimaatvluchtelingen. Klimaatverandering zal in de komende eeuw waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak van humanitaire crises worden. De gevolgen van de klimaatverandering staan niet los van de historische ongelijkheid in de wereld. Oxfam Novib (zie De rijksten vervuilen, de armsten betalen de prijs: dit is… (oxfamnovib.nl)) heeft in 2020 een rapport (The Carbon Inequality Era) geschreven over deze ongelijkheid.

Het huidige klimaatbeleid van westerse landen doet niets om die problemen aan te pakken. Regeringen wijzen vooral met het vingertje naar het consumptiegedrag van individuele burgers (De knop om!), maar echte maatregelen tegen de uitwassen van de grote fossiele bedrijven (Big Oil) blijven uit. Europa lijkt zich meer druk te maken over de migratieproblematiek.

Militarisering

Onze overheden reageren op een militaire manier op de veranderingen waarmee wij geconfronteerd worden. Met muren, prikkeldraad, bewakers en hypermoderne drones wordt geïnvesteerd in een militair antwoord op de komst van vluchtelingen. “Hoe meer mensen op de vlucht slaan, hoe meer overheden zullen inzetten op het trainen en bewapenen van agenten die hen moeten tegenhouden,” schrijft de Amerikaanse journalist Todd Miller in zijn boek Storming the Wall. Overheden en multinationals werken samen om dit militaristisch systeem te verfijnen.

In zijn boek reist Todd Miller de wereld rond om de verbanden te leggen tussen door het klimaat geteisterde gemeenschappen, de bedrijven die geld verdienen aan (grens)militarisering en opkomende bewegingen voor ecologische rechtvaardigheid en duurzaamheid. Miller rapporteert vanuit de brandhaarden van klimaatconflicten en van waarschijnlijke locaties van toekomstige veldslagen, en beschrijft een groeiend systeem van gemilitariseerde verdeeldheid tussen rijk en arm, de ecologisch veilige en de ecologisch blootgestelde.

Frontex

Met de komst van Frontex in 2004 is er in Europa een enorm militaristisch grensbewakingsapparaat opgetuigd. Sinds het in 2016 officieel werd omgedoopt tot het ‘Europese Grens- en kustwachtagentschap’, is Frontex betrokken bij deportaties en biedt het ondersteuning bij opsporings- en reddingsoperaties voor personen in nood op zee. Frontex (kort voor het Franse Frontières extérieures, ‘buitengrenzen’) komt al jaren in het nieuws met het het schenden van mensenrechten en de zogenaamde ‘pushbacks‘ (migranten gewoon ’terugduwen’, soms zelfs gewoon de zee weer in).

Militarisering van Europa

In april 2019 gaf het Europees Parlement zijn zegen aan de oprichting van een Europees Defensiefonds. In de periode 2021-2027 wil de EU 13 miljard euro steken in ondersteuning van de defensie-industrie. Het is een besluit waar de wapenindustrie lang en succesvol voor had gelobbyd. We citeren uit Dit is de wapenlobby waardoor de EU in zo’n hoog tempo militariseert – De Correspondent):

“De vluchtelingenstromen die daarvan het gevolg zijn, proberen we in Europa tegen te houden met verscherpte grensbewaking, muren en hekken. En het zijn dezelfde grote defensiebedrijven die dan weer lucratieve contracten in de wacht slepen voor het beveiligen van de Europese grenzen.

Daarover stemde het Europees Parlement een dag eerder dan over het Defensiefonds. Het besloot het budget van het grensbewakingsagenschap Frontex op te voeren tot 11,3 miljard in de periode 2021-2027 (ten opzichte van 1,6 miljard in de vorige periode) en het aantal manschappen tot tienduizend.

Het zijn de tekenen des tijds. Grensbewaking als de oplossing voor de als een militaire dreiging ervaren migratiecrisis. Het idee dat militaire kracht daarvoor kan zorgen. Snel stijgende defensiebudgetten. Militaire onderzoeksprogramma’s. Orde en veiligheid als hoogste goed.”

Tekenend voor de geopolitieke verhoudingen is, dat de nieuwe Europese militarisering volledig onder de vleugels van de Navo en dus de Verenigde Staten valt. Het ‘Strategisch Kompas’ dat de Europese ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie gezamenlijk uitbrachten, stelt dat de Navo het zwaartepunt van de Europese defensie zal blijven.

Vluchtelingen opnemen naar rato van vervuiling!

Michael Garrard, docent Recht en Klimaatverandering aan Columbia University, stelt dat als de voorspellingen van één miljard toekomstige vluchtelingen kloppen, het in de logica van klimaatrechtvaardigheid zo zou moeten zijn dat de grootste vervuilers proportioneel het grootste aantal vluchtelingen zouden moeten opnemen.