Hoe zit het nu met die fossiele subsidies?

Klimaatactivisten, waaronder ook Extinction Rebellion, beweren dat er 17,5 miljard euro belastinggeld wordt besteed aan fossiele subsidies. “De jaarlijks 17,5 miljard euro die de overheid besteedt aan het stimuleren van de winning, productie en het gebruik van fossiele brandstoffen, de zogenoemde fossiele subsidies, zijn ongeveer drie keer zoveel als wat er in de rijksbegroting is opgenomen voor klimaatbeleid.” De onderbouwing van de 17,5 miljard euro wordt gevonden bij een inmiddels veel besproken artikel van economisch-onderzoeker en voormalig PvdA -parlementariër in het Europees Parlement Alman Metten: Subsidie voor fossiele brandstoffen ongekend groot – Me Judice. Hij komt in zijn berekeningen (mede gebaseerd op openbare bronnen tot 17,3 miljard hetgeen voor het gemak tot 17,5 miljard wordt afgerond. De verhouding tot wat er aan klimaatbeleid wordt besteed wordt gevonden in de bijlage bij de Miljoenennota 2023: 19 INTEGRAAL OVERZICHT KLIMAAT | Ministerie van Financiën – Rijksoverheid (rijksfinancien.nl).

Met de kennis van nu

Laten we het benoemen: als je de cijfers een beetje oprekt ter ondersteuning van je eigen betoog, is dat best legitiem. Zoiets als 17,3 miljard benoemen als 17 en een half miljard. Dat bekt ook beter. Inmiddels staat die 17,5 miljard euro ter discussie. Een bedrag dat overigens door allerlei andere klimaatclubs (zelfs door grootoudersvoorhetklimaat.nl) klakkeloos (?) werd overgenomen. XR werd daarin dus ook enige autoriteit toegedicht. Dat schept verantwoordelijkheden. Het lijkt ons belangrijk om de cijfers op orde te hebben/brengen, klimaatsceptici staan te trappelen om twijfel te zaaien over de ernst van het klimaatprobleem. Minister Jetten heeft inmiddels wel toegezegd dat hij in het voorjaar van 2023 de cijfers ‘zo transparant mogelijk’ zal publiceren. Eerst zien en dan geloven.

Subsidie als in “gemiste overheidsinkomsten”

De term ‘fossiele subsidies’ is wat verwarrend: het gaat niet om subsidiebedragen die worden uitgekeerd, maar om fiscale vrijstellingen of gunstige belastingtarieven. Zo wordt er op kerosine, de brandstof voor vliegtuigen, geen accijns geheven.

De inmiddels gesloopte Nijmeegse fossiele (kolen) energiecentrale (foto Rob Dammers CC2.0)

4,5 miljard, volgens de regering

Aanleiding voor het onderzoek door Alman Metten is ergernis over de inhoud van de kamerbrief van VVD-er Eric Wiebes, destijds minister van Economische Zaken en Klimaat. Hij bracht op verzoek van de Tweede Kamer de fossiele subsidies voor het jaar 2019 in kaart en kwam tot een totaal van ‘minstens 4,5 miljard euro’. Meer dan 4 miljard was toe te rekenen aan de afwezigheid van accijns op stookolie voor schepen en kerosine voor vliegtuigen. Zie de kamerbrief zelf voor meer details.

Bijstelling

Metten berekende dus zo’n 12,7 miljard extra, dan wat de regering berekend heeft. Dit extra bedrag bestond uit een aantal grote posten, waaronder de accijnsvrijstelling voor het opwekken van elektriciteit. En afgelopen jaar bleek, dat de regering Metten gelijk geeft wat betreft de degressieve energiebelasting (zo’n 4,6 miljard volgens Metten). De energiebelasting op gas en elektriciteit wordt ingedeeld in schijven (a.h.v. verbruik: méér verbruik = hogere schijf). Degressief betekent in dit verband dat een verbruiker met een heel hoog verbruik per kWh of m3 veel minder belasting betaalt dan een huishouden waarvan het verbruik beperkt blijft tot de eerste schijf. De degressieve tarieven worden nu genoemd in bijlage 9 van de Miljoenennota over ‘fiscale regelingen’, de degressieve energiebelasting kostte voor 2019 zo’n 6,6 miljard euro. Na correctie voor de ‘belastingvermindering per aansluiting’ gaat het om 4,45 miljard euro, dus Metten zat er met 4,6 miljard euro niet ver naast.

Onderzoek Milieudefensie

In 2020 heeft Milieudefensie onderzoek gedaan naar subsidies en publieke financiering van fossiele brandstoffen. Daar kwam een bedrag uit van ‘minstens’ 8,3 miljard euro. Als men een bedrag niet goed kon inschatten, telde de post niet mee. Zo is de degressieve energiebelasting in dit rapport niet meegenomen. Sommige vrijstellingen komen voort uit internationale verdragen, zoals de vrijstelling op kerosine. Specifiek Nederlands maatregelen zijn: zo krijgen Shell en Exxonmobil flinke compensatie voor het verlies van omzet door het sluiten van het Groninger gasveld. Metaalproductie is helemaal vrijgesteld van energiebelasting, Tata steel betaalt dus nul energiebelasting. Kosten voor schadecompensatie van Groningers mag door de NAM voor de belasting van de winst afgetrokken worden. Meer recentelijk: door een in 2020 aangepaste beleidsregel mochten boorders naar gas in de Noordzee niet 25 procent, maar 40 procent van hun investeringskosten aftrekken, aldus Milieudefensie.

Compensatie voor de hoge energieprijs

Om hen te compenseren voor de hoge energieprijs is de energiebelasting voor consumenten vorig jaar flink verlaagd. Daar tegenover is het lage tarief voor grootverbruikers verhoogd ten opzichte van 2019 (voor gas verdubbeld en voor elektra met 30 procent gestegen). Daarmee is de ‘fossiele subsidie’ voor het bedrijfsleven via de energiebelasting vrijwel verdampt.

Henri Bontenbal

Het CDA-Tweede Kamerlid Henri Bontenbal heeft dan ook op zijn website een kritisch artikel geschreven, waarin hij kanttekeningen plaatst bij de berekening van de 17,5 miljard. Belangrijkste kritiek: Metten houdt geen rekening met het Europese handelssysteem voor emissierechten. Elk jaar zijn er minder emissierechten beschikbaar, zodat uitstotende bedrijven steeds meer voor hun vervuiling moeten betalen. Het is de moeite waard om het artikel van Bontenbal te lezen. Hij geeft aan dat het in dit soort discussies verstandig is om je te laten informeren door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), wel moet het rapport over 2018 geactualiseerd worden. Inmiddels heeft hij er een ‘nabeschouwing’ aan toegevoegd: Fossiele subsidies — de nabeschouwing | by Henri Bontenbal | Feb, 2023 | Medium. Hij geeft in dit blog een aantal voorbeelden, die hij berekent op via de PBL-methodiek (zoals in het rapport Klimaatverandering in de prijzen? (pbl.nl)).

Nieuwe berekening: fossiele subsidies zijn niet 17,3 maar 30 miljard!

Metten heeft aangegeven binnenkort met een nieuwe berekening te komen, waarin hij op alle kritiekpunten in zal gaan. Inmiddels is hij met de nieuwe berekening gekomen. En wat blijkt? Alman Metten komt uit op een nog hoger bedrag, maar liefst 30 miljard: Belastingvoordelen voor fossiele brandstoffen nóg veel groter – Me Judice.

Hij is gaan rekenen met nieuwe CBS informatie. Metten verklaart de verschillen met de vorige berekening als volgt: „Er is een betere berekening mogelijk doordat er veel preciezere cijfers zijn. Het CBS heeft op verzoek van de ministers van Financiën en Economische Zaken de verbruiksgegevens voor gas en elektra per belastingschijf verzameld en gepubliceerd. Daarnaast is er meer informatie gepubliceerd over de belastingvrijstellingen die er zijn.” (bron: Onderzoeker corrigeert zichzelf: fossiele subsidies bedragen niet 17,3 maar 30 miljard – NRC).

Europees aanpakken

Bontenbal is van mening dat voor de echte klimaatimpact van grootverbruikers van fossiele brandstoffen Europees beleid veel relevanter is dan nationale belastingen. Vervuilende industrie kan zich immers verplaatsen naar landen buiten Nederland of zelfs buiten de EU. Als in die landen minder strenge klimaateisen gelden, zijn zowel Europa als het klimaat slechter af.