Een geopolitieke aardverschuiving
Sommige momenten in de geschiedenis vergeet je nooit meer als je ze meegemaakt hebt: WO2, de Cuba crisis, het uiteenvallen van het Oostblok en 9/11, om er maar een paar te noemen.
Zo ook de gebeurtenissen van de laatste weken die Europa wakker heeft geschud: onze trans-Atlantische bondgenoot de VS -sinds 1949 onze grote beschermheer- keert zich tegen ons en leest ons de (democratische) les waardoor Europa zijn eigen weg moet gaan zoeken.
Uit de NAVO!
Deze bekende slogan uit de tijd van de Onkruit acties in de jaren ’70 en “80 lijkt de komende jaren bewaarheid te worden. De argumenten hiervoor worden nu door de VS zelf aangedragen. Europa moet het maar zelf gaan doen.
De voorgestelde stijging van de defensiebudgetten in de verschillende Europese NAVO-landen gaat door het dak als reactie op de geopolitieke spanningen en de veranderende houding van Trump naar de rest van de Westerse wereld. Ook de oorlogsindustrie zal hierdoor een enorme boost krijgen. Het Duitse bedrijf Rheinmetal is inmiddels verheugd en dankbaar voor de nieuwe kansen die het gaat krijgen.
Het voorstel voor het investeringsprogramma ReArm Europe van 800 miljard euro van de Europese commissie is grotendeels bestemd voor een meerjarenplan zodat de Europese defensie op eigen benen kan staan. Het is duidelijk dat in tijden van geopolitieke onrust alle nuance verdwenen is.
“We moeten wel” is de reactie nu de VS een onbetrouwbare partner gebleken is. Het goede in dit verhaal is dat er nu een fase komt waarin we minder van Amerika afhankelijk worden: militair, technologisch en economisch.
“Dit is een nieuw tijdperk in de Europese geschiedenis” zegt de invloedrijke Britse historicus Timothy Garton Ash. “We weten niet precies wat deze nieuwe wereld inhoudt waar we ons nu in bevinden”.
Vanwege de toegenomen oorlogsdreiging door de oorlog in Oekraine wordt de roep om onze defensie op te schalen steeds luider en wordt de Vredesbeweging nog verder gemarginaliseerd; gelukkig ontstaan er ook nieuwe initiatieven om de nuance te zoeken en nieuwe perspectieven te vinden voor een vredesproces, zie het artikel over de nieuwe Vredesbeweging in deze nieuwsbrief.
Generaals, politici en militaire analisten hameren in diverse talkshows op het grote gevaar van een naderende (hybride) oorlog tussen Oost en West. Met weinig ruimte voor een de-escalerend geluid en mogelijke kansen voor (stille) diplomatie.
Ik begrijp uit de instructievideo van de Rijksoverheid dat ik met een noodpakket voor de eerste 72 uur goed voorbereid ben op calamiteiten. Het lijkt op de schijnveiligheid die de Bescherming Burgerbevolking ons 60 jaar geleden voorhield in de brochure ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’ dat ieder Nederlands gezin in de brievenbus kreeg. Over welke calamiteit hebben we het nu precies waar we ons op moeten voorbereiden? Een cyberaanval? Een grote sabotage aanval of toch erger?
Democratie onder de sloophamer
Volgens de jaarlijks opgestelde democratie-index van The Economist was de democratie er wereldwijd niet eerder zo slecht aan toe. Naast het stijgen van het aantal autocratische regimes wereldwijd is er een stijging van partijen die de democratie van binnenuit proberen te slopen. Denk in de Europese Unie bijvoorbeeld aan de AfD in Duitsland met hun neo-nazi wortels, de Fidesz partij van Victor Orban in Hongarije, de Moskou bewonderaar Georgescu in Roemenië, en de Smer van Fico in Slowakije. Al deze personen en partijen verheerlijken oude fascistische idealen, zijn ultra nationalistisch en misbruiken en slopen onze kwetsbare democratische instituten.
Naast bedreiging vanuit het inktzwarte autocratische Rusland is er sinds kort een nieuwe vijand voor onze democratie bijgekomen. De inauguratie van Trump als nieuwe president en de gebeurtenissen tijdens de weken erop volgend, lijken heel erg op een staatsgreep: intimideren en inperken van de vrije meningsuiting, indammen en uitkleden van de rechterlijke macht en het uithollen van publieke voorzieningen door het Department of Government Efficiency (Doge) van Elon Musk.
“Degene die het land redt, schendt geen enkele wet” is een bekende uitdrukking van Napoleon die inmiddels door Trump actief is overgenomen.
Zijn wijze van leiderschap, de manier van het bespelen van zijn dwepend publiek en het begin van inperken van verworven vrijheden heeft duidelijk fascistische trekjes. Ook de Capitoolbestorming en de gratieverlening van zijn veroordeelde aanhangers zijn hier duidelijke voorbeelden van. (Zie het mensenrechten essay “Herkennen we fascisme nog wel?” van Jacob Boersma op Oneworld.org.)
‘Zwarte mensen in Amerika hoef je niet uit te leggen wat fascisme is” schreef de dichter Langston Hughes. Inmiddels worden de eerste “black lives matter” leuzen in de VS weggespoten.
Deze ontwikkelingen in de VS staan niet los van de gebeurtenissen op ons continent. De ultraconservatieve christelijke agenda van de MAGA beweging wordt inmiddels ook hier in Europa uitgerold. De bemoeienis van JD Vance en Elon Musk met de Europese politiek is volgens analisten slechts het begin van een conservatieve dreiging die vanuit Amerika overwaait. De recente Zembla documentaire “Gods lobbyisten” spreekt voor zich.
Misschien de grootste bedreiging van onze westerse democratie is wel het gesloten huwelijk tussen de Amerikaanse techwereld en de MAGA beweging. Alle Europese systemen en onze persoonlijke profielen zijn ondergebracht en verweven met die van Musk, Zuckerberg, Bezos en Pichai. De fanatieke bemoeienis van Musk met onze westerse democratie laten zien dat met geld macht en invloed te koop is: tech-fascisme noemen we dat tegenwoordig.
Werk aan de winkel!
Het is duidelijk dat er donkere wolken boven ons democratisch paradijs hangen. Hoe alert zijn we eigenlijk? Wat gebeurt er in ons land om een dam op te werpen tegen een verder extremistisch gedachtengoed? Niet alleen van buitenaf maar ook van binnen uit! Wij hebben Wilders die zowel Poetin als Trump bewondert. Geert Mak sprak onlangs in het programma Buitenhof zijn diepe zorg uit dat in Duitsland tienduizenden de straat opgaan om te waarschuwen tegen het gedachtengoed van de AfD maar dat hier in Nederland niets gebeurt: “Word wakker, we zijn slaapwandelaars!”.
Wil Meertens
