De politie heeft drie inlichtingendiensten die in het geheim informatie verzamelen:
- Het Team Criminele Inlichtingen (TCI), dit team wint informatie in over het criminele milieu.
- de Afdeling ID-Wiv, de spionage-afdeling dienamens de politie voor de AIVD naar zaken die de staatsveiligheid aangaan. Deze Inlichtingen Dients (ID) moet ook binnen de kaders van de Wiv opereren: de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Zie: Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten | AIVD.
- het Team Openbare Orde Inlichtingen, dit team zoekt naar informatie over rellen of andere openbare ordeverstoringen om die te voorkomen of om de Mobiele Eenheid op tijd in te kunnen zetten. Sinds de oprichting van de Nationale Politie in 2013 is het TOOI een zelfstandige inlichtingendienst.
Binnen de politie bestaat een afdeling Inwinning, die is onderverdeeld in een Team Criminele Inlichtingen en een Team Openbare Orde Inlichtingen. Elke regio van de Nederlandse politie heeft een Dienst Regionale Informatieorganisatie (DRIO). De DRIO diensten zijn verantwoordelijk voor de informatiepositie van de politie. Onder elke Dienst Regionale Informatieorganisatie vallen verschillen afdelingen en teams, zoals het Real Time Intelligence Center, Team Openbare Orde Inlichtingen, het Team Criminele Inlichtingen, en ID-WIV.
Informatie als belangrijkste wapen | Kombijdepolitie
Team Openbare Orde Inlichtingen
De focus van de dienst lag in het begin vooral op voetbalhooligans die wilden rellen. Vanaf 2014 vertrokken veel moslimjongeren naar Syrië om zich bij IS aan te sluiten, het TOOI ging zich al snel op deze groep richten. Later kwamen daar de demonstranten die zich verzetten tegen de coronamaatregelen bij, en dierenrechten-activisten. En ben je klimaat-activist? Dikke kans dat je met code CTRER05 in de politiedossiers staat geregistreerd.
Geen wettelijke basis
Het TOOI opereert zonder enige wettelijke basis. Informatie verzamelen, opslaan en delen van onschuldige personen is niet zomaar toegestaan. Daar is een wet voor nodig die de Tweede Kamer moet goedkeuren en dat is nooit gebeurd. Hoogleraar Sven Brinkhoff constateerde ruim 10 jaar geleden al dat er geen wettelijke basis is voor het opereren van het TOOI. Toen dit in 2016 werd aangekaart, gooide het Ministerie van Justitie en Veiligheid deze kwestie over de schutting naar de burgemeesters. Het TOOI is feitelijk een inlichtingendienst op het gebied van de openbare orde. Als gezag over de politie op het gebied van openbare orde is de burgemeester hiervoor verantwoordelijk. De burgemeesters hebben echter nauwelijks een idee dat ze verantwoordelijk zijn voor het werk van het Team Openbare Orde Inlichtingen.
Ondanks dat er geen wettelijke basis is voor de activiteiten van het TOOI, wil het ministerie van Justitie en Veiligheid de politie eer bevoegdheden geven. Onder het mom van bescherming van de openbare orde wil men meer mogelijkheden hebben om inlichtingen te verzamelen en dus grotere inbreuken kunnen maken op de privacy van onschuldige burgers.
Heimelijk inwinnen onder het gezag van de burgemeester
Wat de taken van het TOOI zijn en wat dit betekent voor burgemeesters is te lezen in een artikel op Regioburgemeesters.nl: Heimelijk inwinnen onder het gezag van de burgemeester – Regioburgemeesters. Aan het woord komen Peter van Baal, Hoofd Inwinning Limburg en Henk de Groot, leidinggevende TOOI Den Haag.
De Groot licht toe: “Het doel van het TOOI is het inwinnen van heimelijke informatie om burgemeesters in staat te stellen de openbare orde te handhaven. Dit altijd als sluitstuk. De eerste zorg voor informatie-inwinning ligt bij de politie in de wijk. Als zij onvoldoende grip krijgen op informatie, komen wij in beeld.” Van Baal vult hierbij aan: “Bij de inzet van het TOOI wordt altijd gekeken naar de proportionaliteit en de subsidiariteit. (…..) Het TOOI werkt dagelijks met heimelijke informatie, aan de hand van de actualiteit of bijvoorbeeld bij het in beeld houden van reeds bekende groeperingen. De Groot merkt op: “Niet alle burgemeesters zijn bekend met het TOOI en haar werkzaamheden. Natuurlijk ontvangen zij wel eens heimelijke informatie over openbare orde, maar het is de vraag of zij zich realiseren dat er elke dag informatie wordt ingewonnen onder hun verantwoordelijkheid.”
Van Baal: “Waar de controle op het strafrechtelijk inwinnen van informatie goed is geregeld door betrokkenheid van een Officier van Justitie, is er nauwelijks tot geen controle op het heimelijk inwinnen ten aanzien van openbare orde.” De Groot vult aan: “Dit is ook lastig, de burgemeester is verantwoordelijk, maar hier zijn er wel 393 van.” Van Baal vervolgt: “Een burgemeester legt verantwoording af aan de gemeenteraad op basis van artikel 180 gemeentewet. Hij zal dus, wanneer nodig, uitleg moeten geven over de heimelijke inwinning. Ook moeten we ons realiseren dat informatie opvraagbaar kan zijn via de Wet Openbaarheid van Bestuur.” Dit zijn belangrijke aandachtspunten.”
Het blijft in het artikel een beetje onduidelijk of beide heren zich zorgen maken over de onrechtmatigheid van de heimelijke inwinning óf dat er mogelijk een publieke verantwoording kan volgen.
Waar richt het TOOI zich op?
Van Baal: “Hierbij moet je denken aan informatie rondom de vluchtelingenstroom, radicalisering, politiek activisme of hooliganisme. Ook thema’s rondom maatschappelijke onrust, zoals OMG’s (Outlaw Motorcycle Gangs) of ernstige overlast veroorzakende jeugdgroepen, zijn aan de orde van de dag.”
Het zijn allemaal onderwerpen die vallen binnen de brede taakstelling van de politie, waarbij heimelijk inwinnen van informatie door het TOOI één van de meest vergaande middelen is.
Links
Inlichtingendienst van politie bespioneert illegaal onschuldige burgers | RTL Nieuws
De spionnen van de politie: vijf vragen en antwoorden over het TOOI | RTL Nieuws
Informatie als belangrijkste wapen | Kombijdepolitie
Dienst Landelijke Informatieorganisatie – Wikiwand
Politie wil privacy van onschuldige burgers vaker schenden | RTL Nieuws