Grootschalig geweld - Onkruit Vergaat Niet

Publicatie van de Marechaussee over de ontruiming van de Pierson

Meer dan 44 jaar geleden vond op 23 februari 1981 de gewelddadige ontruiming plaats van het door krakers bezette gebied en panden van de Piersonstraat. De ‘Pierson-rellen’ worden ook wel de grootste volksopstand van ná de Tweede Wereldoorlog genoemd ¹⁾. Aan de vele publicaties, boeken, rapporten, artikelen, brochures, knipselkranten, is er nu een publicatie toegevoegd:

‘Grootschalig geweld’, geschreven door oud-commandant van de marechaussee Rob Veltman en voormalig bevelhebber Kees Neisingh.

Een boek met hún kant van het verhaal, zo wordt het gepresenteerd in o.a. De Gelderlander, naar aanleiding van een interview met Rob Veltman ²⁾. Er is na de ontruiming felle kritiek geleverd op de Marechaussee, vooral op de manier waarop de Marechaussee de geweldloze zitblokkade van zo’n 250 – 300 mensen op de Bloemerstraat uiteen heeft geslagen. ,,Wij vroegen ons af waarom dat was. Het is een soort etterende wond.”, aldus Veltman.

Brochure

Het is eigenlijk geen boek, maar een brochure: Brochure nr. 62, als uitgave van de Stichting Vrienden van het Museum der Koninklijke Marechaussee, 88 pagina’s.

Het is een behoorlijk adequaat verslag van wat er feitelijk gebeurd is rondom de Zeigelhof parkeergarage, de plannen, het proces van verzet daartegen en de uiteindelijke krakersacties rondom de Piersonstraat, het opwerpen van de barricades, de politieke ontwikkelingen en de uiteindelijke ontruiming. De aanleiding, het besluit om een parkeergarage te bouwen op de Piersonstraat, het politieke gekrakeel daaromheen, het wordt allemaal beschreven. Ook hoe de krakers met een afleidende demonstratie overgingen tot het opwerpen van de barricades bij de Karregas, Piersonstraat en Bloemerstraat.

*Klik op afbeelding voor bestel-gegevens*

Het gestuntel van de autoriteiten voor de ontruiming komt eveneens aan bod. De Nijmeegse politie dacht het in eerste instantie zelf wel af te kunnen. Maar er kwamen zoveel mensen naar Nijmegen toe, dat de plannen gewijzigd werden en er bijstand werd gevraagd van de Marechaussee.

In de brochure staat een opsomming van materiaal en eenheden, en hoe het oorspronkelijke plan van de politie (“P.S.” van Pierson Straat) moest worden aangevuld met het plan van de Marechaussee (“Squatter”). “De operatie wordt qua omvang en diversiteit vele malen complexer dan eerst wordt ingeschat. Op een te laat tijdstip wordt ingezien dat de Nijmeegse planningsstaf onvoldoende capaciteit heeft, en wordt een geïntegreerde staf opgezet.” . Hier wordt wat eufemistisch geformuleerd dat de Nijmeegse politie incapabel werd geacht om de ontruiming succesvol uit te voeren. “De kern van de operatie, de slechting van de barricades en de ontruiming van de panden, verdwijnt uit ‘P.S.’, en komt in operatiebevel ‘Squatter’. De auteurs geven aan dat het in elkaar schuiven van de verschillende operatieplannen complex was, dat ‘P.S.’ en ‘Squatter’ niet goed op elkaar aansloten en dat ‘hoofdrolspelers’ lastiger zicht kregen op het complete plan. Tot op het laatste moment komen er nog aanvullingen en wijzigingen.

Reserve pelotons, zonder eigen commandant, zonder opdracht, zonder plan, ongeoefend

Zo is opmerkelijk dat het operatiebevel, dat normaal vooraf wordt uitgereikt en besproken met de eskadronscommandanten, geen betrekking had op de later opgeroepen marechaussee-eenheden: het 4^e Esk Kmar met pelotons 4.1 en 4.2. (v.a. donderdag 19 feb 29:00 u) en de 2 reservepelotons 9.1 en 9.2 van het OCKMAR (Opleidings Centrum Kmar): het gaat hier om cursisten van de wachtmeesters- en opperwachtmeesterscursus, die vanaf zondag 22 februari 10:00 uur in Apeldoorn stand-bye moesten zijn. Deze pelotons hebben nooit als ME-peloton geoefend en er was ook niet, zoals gebruikelijk, een eskadronscommandant toegewezen. In de plannen ‘P.S.’ en ‘Squatter’ is de inzet van deze pelotons dan ook niet opgenomen. Een cruciale fout, zo zou later blijken: eén van deze reserve pelotons zou betrokken raken bij de gewelddadige ontruiming van de zitblokkade bij de Bloemerstraat.

De ontruiming zelf en de gebeurtenissen erom heen worden beschreven aan de hand van getuigenissen van zowel krakers als marechaussees (18 personen). Er worden op zich geen onwaarheden verteld, maar het taalgebruik is soms wat verhullend en niet adequaat (zoals bij het uit de lucht halen van Radio Rataplan). Ook is er enige inkleuring, dat de krakers zo gewelddadig waren en dat de politie- en de marechaussee-eenheden, daarmee geconfronteerd, wel terug moesten reageren op eenzelfde geweldsniveau. Daar valt een hoop op af te dingen.

Op pagina 54 en 55 is er een wat zielig aandoende klaagzang dat de Marechaussee mede zo’n slecht imago heeft gekregen doordat er in de media een foto werd getoond waarin je ziet dat een marechaussee in vol ornaat inslaat op de zitblokkade en dat daarbij de wapenstok is afgebroken. Daarna wordt in de brochure een foto getoond waarop te zien dat een demonstrant, zittend in de blokkade, de stok heeft vastgegrepen. De stok zou daardoor zijn gebroken. Alsof je met blote handen zo’n gummilat kunt breken…

Overigens is hier de vraag te stellen, of het handvat niet is afgebroken. Er waren berichten dat de marechaussees de wapenstok andersom gebruikten, en juist met het veel hardere handvat op de vreedzame betogers insloegen. Dit is later bevestigd door commandant Louis Roxs in ‘Andere tijden’ ³⁾.

Er is weinig relativerende humor te vinden in de brochure. Het enige wat een beetje in de buurt komt is dit citaat door marechaussee nr. 06:

“Zat ik in één van de KMar-combi’s die als eerste het Keizer Karelplein opreed. Aldaar werden wij ‘hartelijk’ ontvangen door een opstandige menigte die meende onze combi binnen een paar minuten te moeten degraderen tot een verzekeringstechnisch gekenmerkt ‘total loss’ voertuig. Het regende letterlijk en figuurlijk stenen. Ik was destijds behoorlijk onder de indruk van zoveel geweld naar ons toe (en dat was nog maar het begin) en, hoe vreemd dat ook mag klinken, ook naar onze combi toe. Wij waren niet anders gewend dan onze combi’s goed te onderhouden en te poetsen en dan werden de voertuigen letterlijk in een mum van tijd gesloopt.” Het citaat geeft aan dat er ook buiten de barricades veel verzet was van krakers en demonstranten.

Radio Rataplan

Er worden enkele zinnen gewijd aan het uit de lucht halen van Radio Rataplan. In het plan ‘P.S.’ was voorzien om Radio Rataplan vroegtijdig uit de lucht te halen. In ‘Squatter’ was aan het 1^e Esk KMar opgedragen om rekening te houden met uitschakeling van de Rataplan-zender in pand Karrengas 70. “De politie en de P.T.T. treden op de ochtend van de ontruiming het pand aan de Pontanusstraat binnen en leggen de zender het zwijgen op. Vervolgens komt een andere zender in de lucht, die eveneens uit de lucht werd gehaald.”.

In werkelijkheid is Radio Rataplan op de Pontanusstraat met grof geweld uit de lucht gehaald door de GBO (de Groep Bijzondere Opdrachten uit Arnhem, in de volksmond ook wel het Gelders Bloed Orkest genoemd vanwege het gewelddadige optreden) ⁴⁾. Met bijlen en gebruikmaking van thunderflash-flits granaten, die de bedoeling hebben om mensen met een harde knal en lichtflits te desoriënteren, hebben ze de studio, apparatuur en lp’s kort en klein geslagen en voor duizenden euro schade aangericht. Er is geen P.T.T. ambtenaar gezien, waarschijnlijk zat die bibberend te wachten in de auto.

De zender op de Karrengas, binnen de barricades, was een zwakke(re) zender, het signaal werd door de Rataplan-hoofdzender op de Pontanusstraat versterkt weer uitgezonden. Veel piratenzenders in Nijmegen zonden het Rataplan-signaal ook door, de radio werd in die dagen in Nijmegen druk beluisterd. In vrijwel alle cafetaria’s en cafe’s in Nijmegen stond Rataplan op de speaker. Toen Rataplan met veel geweld het zwijgen was opgelegd, ging radiopiraat de Grijze Duif het signaal van de Karrengas-zender uitzenden. Deze zender werd vervolgens ook door de GBO kalt gesteld. In de brochure worden deze gebeurtenissen niet of enkel in verhullende taal benoemd.

Buitensporig geweld tegen vreedzame zitblokkade bij de Bloemerstraat

In de nacht voor de ontruiming is het erg onrustig in de stad, er zijn heel veel mensen op de been en er ontstaan op veel plekken confrontaties met de ME. Laat in de avond geeft de hoofdcommissaris een machtiging om de reserve marechaussee-pelotons in te zetten (de pelotons 4.1, 4.2, 9.1 en 9.2 die zonder duidelijke aansturing en onvoorbereid werden ingezet). De pelotons werden ingezet op en om Plein 1944, ze moesten flink aan de bak, vooral toen de operationeel commandant besloot dat Plein 1944 vrijgemaakt moest worden.

Tegen 06:00 uur geeft de ME-politiecommandant, op basis van een afspraak met de operationeel commandant, opdracht om de geweldloze blokkade in de Bloemerstraat te verwijderen. ‘Daarvoor staat hem toevallig peloton 9.1 van het OCKMAR ter beschikking, dat gedurende de nacht dienst doet op het Plein 1944 en omgeving en aan het einde van de nachtdienst zit. Deze afspraak strookt niet met de bedoelingen van het plan. Er is ook geen directe aanleiding voor.’ aldus het verslag. De inzet van het peloton ‘cursisten’ loopt verschrikkelijk uit de hand. Niet alleen wordt er disproportioneel hard op de zittende geweldloze demonstranten ingeslagen, de demonstranten worden eerst richting Doddendaal verdreven waar om de hoek een afzettingseenheid van de politie staat die hen juist terugdringt. De demonstranten belanden zo tussen twee vuren, van beide kanten werd er flink met de wapenstok geslagen. Pas nadat het de politieleiding op straat duidelijk wordt wat er misgaat, krijgen de demonstranten een uitweg.

Marechaussee commandant Louis Roxs in ‘Andere Tijden’

In de brochure wordt niet ingegaan op het optreden van Louis Roxs, commandant speciale eenheid van de Marechaussee, die in de documentaire ‘Andere tijden’ ⁵⁾ aan het woord komt: “En dan wordt er gezegd, jullie hebben geslagen met het handvat, dat dikke stuk als eindpunt, dat ga ik niet ontkennen, want dat werkt perfect.” Hij doet in de documentaire een aantal uitspraken die in contrast staan tot het beeld wat de auteurs in de brochure willen schetsen.

Roxs: “Ik had een EOW, een eskadronsopperwachtmeester, een hele grote sterke man, ze hadden onder andere het Keizer Karelplein gebarricadeerd met van die dranghekken, nou, deze man was zo sterk, in z’n eentje pakte die het hele dranghek en gooide die zo 7 à 8 meter in het publiek. Dat werkt goed.” Die dranghekken waren er overigens door de politie neergezet.

Geen verslaglegging

Een andere omissie in de plannen is, dat er niets was geregeld over rapporteren (!). Daardoor vindt er geen verslaglegging plaats. Gezagdragers hadden ook achteraf geen weet van wat er zich heeft afgespeeld, met name bij ‘de op onjuiste gronden bevolen ontruiming nabij Café De Plak’ op de Bloemerstraat. Ook burgemeester Hermsen werd niet goed geïnformeerd, ook in het uiteindelijke evaluatierapport stond niets over het gewelddadig wegmeppen van de demonstranten op de Bloemerstraat.

Dat het zo’n zooitje is geworden, is het gevolg van een samenraapsel van grove missers. Het begint al bij de planvorming, draaiboeken waren niet duidelijk en onvolledig, de algemeen commandant kreeg te weinig informatie uit ‘het veld’, de pelotonscommandanten kregen te veel papieren uitgereikt, mobilofoons en portofoons werkten niet goed (ook omdat de batterijen door de kou te weinig power konden leveren). De evaluatie door de gemeentepolitie Nijmegen geeft geen oordeel over de inzet van de precisieschutters, enkel ‘dat zij van hun wapens geen gebruik hebben gemaakt’.

Spookpeloton

De samenvattende conclusie is ‘dat door de opstelling van de politieke partijen en het gemeentebestuur van Nijmegen, het onvermijdelijk was, dat het politieoptreden grootschalig van omvang en heftig zou worden.’. Krakers kregen door uitstel van ingrijpen ‘de kans om zich voor te bereiden op het gebruik van buitensporig geweld tegen de politie.’ Door ‘de steeds veranderende situatie, het gebrek aan goede aansturing, coördinatie en communicatie van de poltie gingen een aantal dingen op straat mis, waaronder de actie van het ‘spookpeloton’ 9.1.’ De inzet van peloton 9.1 bleef onbesproken bij de eerste rapportages, hetgeen de marechaussee-eenheid de bijnaam ‘spookpeloton’ oplevert. Ook anderszins een toepasselijke bijnaam, omdat veel geweldloze demonstranten nachtmerries aan de ontruiming over hebben gehouden waarin dit peloton kwam spoken.

Het is allemaal de schuld van de politieleiding, die zich had moeten houden aan het ontruimingsplan, en zowel de Nijmeegse politiek als het bestuur, die eerder actie hadden moeten nemen op de negatieve ontwikkelingen. ‘Het ‘spookpeloton’ 9.1 kan dat niet worden aangerekend. Dat de Koninklijke Marechaussee daardoor negatief in de publiciteit kwam, is dus onterecht en kan haar niet worden verweten.’

In het eerder genoemde interview met de Gelderlander, antwoordt Rob Veltman op de vraag of het boek een poging is om het blazoen van de marechaussee te zuiveren: „Nee, want er is veel misgegaan. Maar ook aan de kant van politie en marechaussee zit enorm veel verontwaardiging.” Op de website van de Vrienden van de Stichting Koninklijke Marechaussee staat het als volgt ⁶⁾: “De conclusie is, dat een klein deel van de marechaussees overmatig geweld hebben gebruikt, maar dat hen niets kan worden verweten. Dat gevoel hadden ze na afloop ook al.” In de Epiloog schrijven de auteurs: “Meer dan duizend marechaussees hebben zich in 1981 tot het uiterste ingezet onder het motto van het korps: ‘Zonder Vrees en Zonder Blaam’. Anders gezegd: op de Koninklijke Marechaussee kun je rekenen als het er op aan komt.” Ik zou zeggen, blijf lekker elke week die combi poetsen, maar verander je motto in ‘Zonder Vrees en Zonder Reflectie’.

Wim van der Grinten