De Oekraïne-oorlog is een van ’s werelds eerste conflicten tussen drones

Oekraïne

Oekraïne maakt gebruik van veel soorten drones, van kleine commerciële drones (meestal van het Chinese DJI) die vaak worden gebruikt voor verkenning of voor het droppen van kleine munitie, tot de miljoenen dollars kostende Bayraktar TB2 UAV’s, die in staat zijn Russische tanks uit te schakelen. De afkorting UAV staat voor Unmanned Aerial Vehicle, een onbemand vliegend voertuig, kortom een drone. We schreven er al eerder over: Ogen op Oekraïne, de rol van drones in de oorlog – Onkruit Vergaat Niet.

Ze maakten daarbij ook gebruik van zogenaamde FPV-drones. FPV staat voor First Person View, wat aangeeft hoe de drone wordt gevlogen. De drone beschikt namelijk over een kleine camera die de beelden real-time naar de piloot zendt. De piloot heeft een tablet-achtig apparaat in de hand of draagt een soort VR- of skibril met een LCD/LED scherm, waarop de beelden van de drone live worden weergegeven. Een FPV piloot ziet dus exact wat de drone ziet en kan de drone met grote precisie op een doel afsturen. De DJI-drones waren hier in eerste instantie erg geschikt voor, maar door het Aeroscope-systeem kon de locatie van de drone-piloot (drone-operator) achterhaald worden. Goede FPV drone-piloten waren zeldzaam, dus dit werd een te groot risico.

Oekraïne bleek volgens de Oryx open-source website tijdens de Russische invasie tamelijk susccesvol met Bayraktar drones om Russische gevechtsvliegtuigen neer te halen.

Het Oekraïense leger maakt ook gebruik van kamikazedrones, zoals de RAM II, die ontwikkeld werd door verschillende Oekraïense bedrijven. Het toestel kan tot 3 kg aan explosieven vervoeren en heeft een bereik tot 30 km. Oekraïense legereenheden maken gebruik van kleine zelfgebouwde racedrones, zo is gebleken. Daarnaast zet Oekraïne verschillende modellen van de Switchblade in, geleverd door het Amerikaanse bedrijf AeroVironment: dit zijn kleine kamikazedrones met een bereik tussen de 10 en 30 km. Enigszins vergelijkbaar zijn de Phoenix Ghost drones die eveneens door de VS zijn geleverd. Dit type drone kan enkele uren rondom een doel cirkelen alvorens tot de aanval over te gaan.

Rusland

Ook de Russen maken eveneens veelvuldig gebruik van drones, met name van Shahed kamikaze-drones van Iraanse makelij. Projectleider Humanitaire Ontwapening Wim Zwijnenburg van PAX vertelt dat er een paar honderd door Rusland zijn gekocht en dat ze door Rusland worden ingezet vanwege een tekort aan raketten, maar ook omdat ze met de Iraanse drones een stuk verder kunnen komen. Het zijn kamikaze-drones en worden ook wel one way drones genoemd, omdat ze niet terug kunnen vliegen. 

Daarnaast zet Rusland goedkope vervangbare houten drones in, om de luchtverdediging van Oekraïne af te leiden. De ‘dure’ afweerrakketten van de Oekraïense luchtverdediging worden zo bezig gehouden om relatief ‘goedkope’ drones uit te schakelen. Daardoor zijn deze minder beschikbaar en inzetbaar voor de Russische raketbeschietingen. Ook konden de Shahed kamikaze-drones daardoor gemakkelijker doordringen in Oekraïens grondgebied.

Volgens Zwijnenburg heeft Rusland de kamikaze-drones ook ingezet om burgerdoelen mee aan te vallen. Er kan aan de drone met zo’n 2,5 meter spanwijdte zo’n 40 kg aan explosieven worden gehangen. De drones kunnen daarmee veel schade aanrichten aan gebouwen of infrastructuur. “Je zou verwachten dat ze militaire doelwitten zouden nemen omdat ze militair zwaar onder druk staan. Maar ze gaan doelbewust Oekraïense burgerdoelen aanvallen om zo terreur te zaaien, en laten eigen burgers zien dat ze Oekraïners terug kunnen pakken.”

Naast de Shahed-drones maken de Russen succesvol gebruik van de relatief goedkoop te produceren Lancet-drones. Deze drones zijn wendbaar en kunnen veel schade aanrichten. Ze worden gebruikt voor het lokaliseren van de vijand, het aanvallen van Oekraïens geschut, of het uitschakelen van luchtverdediging.

In tegenstelling tot de Shahed drone is de Lancet bestuurbaar. “De Iraanse drones vliegen op een coördinaat af en zijn in feite een kruisvluchtwapen. Deze Lancet-drones kunnen een tijdje in de lucht hangen tot een doel in beeld komt, waar ze vervolgens op af worden gestuurd.” aldus oud-luchtmachtofficier Peter Wijninga, tegenwoordig defensieanalist voor denktank HCSS. Dit wordt ‘loitering munition’ genoemd: rondhangende of rondzwervende munitie. Ze worden ook beschouwd als kamikazedrones, omdat ze zichzelf uitschakelen bij een aanval.

The American ANTPQ-50 counter-battery radar

Een Lancet-drone kan worden bewapend met een explosieve lading of een scherfbom (fragmentatielading), die ontploft nog voordat die in contact komt met een doelwit, om zoveel mogelijk schade aan te richten. De Lancet-drones werden met name succesvol ingezet tegen de door Oekraïne van het westen gekregen Counter-Battery radarsystemen. Met de informatie van deze Counter-Battery radar, aangevuld met door de Amerikanen verstrekte satellietinformatie, konden posities van Russische artillerie berekend worden.

Lokaasversies van Russische drones (van hout, piepschuim en plakband) maar wel met moderne Chinese elektronica: kunnen een lading tot 10 kg dragen en hebben een bereik van meer dan 1000 kilometer. Foto: BLITZ Aircraft Unmanned.

Oekraïne verliest 10.000 drones per maand

Op 19 mei 2023 kwam er een rapport uit van het Britse Royal United Services Institute (RUSI), waarin werd aangegeven dat Oekraïne maandelijks zo’n 10.000 drones verliest door de elektronische oorlogsvoering van de Russen.

Een van de auteurs van het rapport, Dr. Jack Watling, geeft op Twitter aan dat het front over 1.200 kilometer loopt en drones door elke Oekraïense eenheid worden gebruikt. Voor het overgrote deel gaat het dan inderdaad om kleinere commerciële drones van het bedrijf DJI.

“Ook drone-expert en auteur David Hambling vermoedt dat de schatting van een verlies van 10.000 drones per dag misschien wat aan de hoge kant is, maar hij sluit niet uit dat het ook een betrouwbaar cijfer kan zijn. Een belangrijk kenmerk van kleine drones is immers dat ze uiterst betaalbaar zijn in vergelijking met militaire hardware, zo reageert hij op de website van ‘Forbes’.” (Bron: Rapport: “Oekraïne verliest 10.000 drones per maand” | Oorlog Oekraïne en Rusland | hln.be).

De Russische elektronische oorlogsvoering blijkt zeer effectief. Naar schatting staat er minstens één geïnstalleerd systeem op elke 10 km aan het front. Deze systemen zijn voornamelijk gericht op het uitschakelen van drones, door het jammen van drones (verstoren door radiogolven). De Russen slagen er volgens het rapport ook in om de 256-bit versleutelde tactische communicatiesystemen van Motorola te onderscheppen, die worden gebruikt door de Oekraïense strijdkrachten.

Het rapport maakt niet duidelijk om welke modellen het gaat en hoeveel van elk model er zijn neergehaald. Volgens James Patton Rogers, professor oorlogsstudies en dronespecialist aan de Universiteit van Zuid-Denemarken, gaat het in meerderheid van de verloren drones om relatief goedkope, kleine commerciële drones die voor surveillancevluchten worden gebruikt. De schattingen van de gesneuvelde drones wijzen op de ongekende schaal waarop UAV’s in Oekraïne worden gebruikt, stelt hij. Volgens James Patton Rogers gaat het om “een van de eerste drone versus drone conflicten ter wereld”.

Drones van karton

Drone-oorlogvoering droeg in sterke mate bij aan vroege succes van Oekraïne bij het tegenhouden van de Russische opmars. Oekraïne ging aan de slag om een ‘Army of drones’ te vormen. Ook het in Australië ontwikkelde Precision Payload Delivery System (PPDS) toegevoegd: het gaat hierbij om een fixed-wing drone gemaakt van gewaxt karton, bij elkaar gehouden door elastiek. Met een vliegbereik tot 120 km kunnen ze, afhankelijk van het model, tot 5 kg aan lading worden meegenomen.

In Australië ontwikkelde drone van gewaxt karton, die inmiddels door Oekraïne worden ingezet in de oorlog. SYPAQ Systems levert zijn Corvo Precision Payload Delivery System (PPDS) drones aan de Oekraïense strijdkrachten.
De drone bouwpakketten worden als pizzadozen aangeleverd. Er passen er 24 op een pallet, de drones zijn gemakkelijk op locatie in elkaar te zetten.

De kartonnen drones worden voor allerlei toepassingen ingezet, van het vervoeren van munitie, voedsel en medicijnen naar de frontlinie tot en met het uitvoeren van verkenningsvluchten uitvoeren of het droppen van (kleine) explosieven. De drones kunnen volledig automatisch opereren: na de start is er geen communicatie met een menselijke piloot nodig. Het karton kan niet gezien wordt door radarsystemen, hetgeen maakt dat de drones veel moeilijker te signaleren zijn door de vijand. Ook helpt GPS jamming niet om de toestellen van de wijs te brengen: de besturingssoftware kan ook zonder GPS de positie bepalen en de drones zijn in staat om het terrein te volgen tijdens het laagvliegen. Ze zijn niet robuust, maar ze kosten maar een paar duizend dollar per stuk.

Eigen drone industrie Oekraïne

Oekraïne is steeds meer gaan inzetten op de ontwikkeling van eigen dronesystemen. Er bestond al een eigen drone-industrie.

Oekraïens UAV bedrijf

Het lijkt er op dat men daarbij ook inzet op de eerder genoemde FPV-drones, die ook in staat zijn om antitank wapens in te zetten:

FPV-drones met antitankgranaten

82% van onderdelen in drones van Iraanse makelij komt van Amerikaanse bedrijven

In een artikel in Trouw wordt beschreven hoe Rusland steeds meer gebruik maakt van Iraanse drones, de Shahed-136-drones. De drones worden veelal in zwermen ingezet en van tevoren op doelen ingesteld. De Shahed-136-drones vliegen laag om letterlijk onder de Oekraïense radar te blijven, met als gevolg dat ze pas in een laat stadium worden opgemerkt: als ze zich vlak bij hun doel bevinden. Oekraïne heeft veel kennis van de Iraanse technologie, er worden steeds meer drones neergehaald. De Shahed drones vliegen niet snel en zouden met relatief eenvoudige raketten en (verouderde) luchtafweer neergehaald kunnen worden. Het neerhalen gebeurt echter met geavanceerde en voor Oekraïne kostbare luchtafweerraketten.

In hetzelfde artikel in Trouw kunnen we lezen: “Onderzoekers van het Britse Conflict Armament Research analyseerden Iraanse drones die Rusland in Oekraïne inzet en concludeerden dat maar liefst 82 procent van de onderdelen geproduceerd was door in Amerika gevestigde bedrijven.” Hoe cynisch wil je het hebben?! Uit een andere bron: “Uit onderzoek van CNN naar een Iraanse Shahed-136-drone, kwam een vergelijkbare verhouding naar boven: 40 van de 52 onderdelen bleken te zijn geproduceerd door Amerikaanse bedrijven. De andere twaalf onderdelen kwamen uit Canada, Zwitserland, Taiwan, Japan en China.”

Internationale wapenindustrie

De oorlog in Oekraïne wordt ook genoemd als proeftuin. Maar de wapenindustrie is op allerlei manieren aan de slag met deze drone-oorlogvoering. In juni 2021 startte het Pentagon een verkenning naar de inzet van autonome offensieve drone-zwermen. De marktconsultatie ‘Offensive Unmanned Aircraft Systems Swarm’ moet leiden tot de techniek dat meerdere drones zonder aansturing van een piloot met elkaar samenwerken om een doel uit te schakelen. De tekst windt er geen doekjes om:  

“Het Army Rapid Capabilities and Critical Technologies Office (RCCTO), onderdeel van het Amerikaanse ministerie van Defensie, zoekt oplossingen, benaderingen en prototypes voor een zwerm offensieve onbemande luchtvaartsystemen (UAS), een groep van drie of meer UAS-robots die taken coöperatief uitvoeren, op een gedecentraliseerde manier, terwijl ze beperkte of geen controle krijgen van menselijke operators. Zo’n zwerm UAS, ook wel een “kit” genoemd, moet betrouwbare identificatie van doelen bevatten en moet kunnen worden ingezet via een vrachtwagen (Joint Light Tactical Vehicle (JLTV) of High Mobility Multi-Purpose Wheeled Vehicle (HMMWV)) of aanhangwagen gemonteerde configuratie, en zal kinetische effecten geven op een lijst met doelen. Het gewenste bereik van de kit is 10-30 km.”

De Verenigde Staten willen dus een offensief autonoom opererend systeem van een zwerm drones. Diverse landen hebben dergelijke ‘killer drones’ al toegevoegd aan hun arsenaal. Volgens de VN zijn dergelijke systemen in Libië gebruikt om een dodelijke aanval uit te voeren op een militante afscheidingsbeweging.

Inmiddels is de wapenindustrie flink aan de slag gegaan om counter-drone wapensystemen te ontwikkelen. We besteden daar op een aparte pagina aandacht aan.

Wrede oorlog

De constatering dat de Oekraïne oorlog een van de eerste militaire conflicten is die via drones wordt uitgevochten is naar ons idee wat misleidend. Dat drones een grote rol spelen, is evident. Het triggert ook de wapenindustrie om een heel nieuw scala aan wapensystemen te ontwikkelen.

In een eerder bericht schreven we over de illusie van een schone oorlog. In de praktijk worden drones ook ingezet om de bevolking te terroriseren. Er zijn inmiddels vele voorbeelden dat een zwerm drones allerlei doelen aanvallen in burgerwijken.

Op veel plekken aan het front is er sprake van een loopgravenoorlog, zoals die ook in de Eerste wereldoorlog plaats vond. Daar werd mosterdgas in gespoten, nu doen ze het met drones die heel precies explosieven kunnen droppen.

Bronnen/links

Waarom Rusland nu drones inzet in de oorlog met Oekraïne – EenVandaag (avrotros.nl)

Kamikazedrones: wat zijn het? Hoe werken ze? Wat valt er tegen te doen? | Dronewatch

Hidden threat: why don’t the Armed Forces of Ukraine use FPV drones and counter-battery weapons during the counteroffensive? (topwar.ru)

Ukraine gets paper drones from Australia (defence-blog.com)

Rapport: “Oekraïne verliest 10.000 drones per maand” | Oorlog Oekraïne en Rusland | hln.be

Goedkope Russische drone is doorn in het oog van het Oekraïense leger | RTL Nieuws

Dumb and cheap: When facing electronic warfare in Ukraine, small drones’ quantity is quality – Breaking Defense

Diverse andere artikelen op Dronewatch.nl – serieus over drones

Stop Killer Robots – Less Autonomy, More humanity.

Over het slagveld vliegt Furia op zoek naar de vijand (volkskrant.nl)

Aan het front in Oekraïne klinkt een angstaanjagend geluid: ‘Ssst, een vogeltje’ (volkskrant.nl)

Oekraïne werkt aan een antwoord op steeds slimmere drones van de Russen (trouw.nl)