Foto bovenaan (foto in opsomming): Just Stop Oil handout / EPA, CC BY-NC: Just Stop Oil: do radical protests turn the public away from a cause? Here’s the evidence (theconversation.com)
Deze beschouwing over (radicaal) klimaatactivisme is gebaseerd op vele artikelen die de laatste tijd in kranten en tijdschriften zijn verschenen. Belangrijke input kwam uit het zeer lezenswaardige De klimaatactivist als desperado – De Groene Amsterdammer, een artikel van Ewald Engelen. Hij heeft Andreas Malm geïnterviewd over zijn ideeën over klimaatactivisme en ook Malms boek ‘Eco-sabotage of hoe je een pijplijn opblaast’ komt voorbij.
In het laatste half jaar zijn musea in het Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland en ook Nederland het strijdtoneel van klimaatprotesten. In onder meer Glasgow, Londen, Manchester, Rome, Milaan en Florence lijmden activisten zich vast aan kunstwerken. In oktober kwam daar nog een variant bij: zo ging er op 14 oktober 2022 door leden van Just Stop Oil, Phoebe Plummer en Anna Holland, een blik tomatensoep over de Zonnebloemen van Vincent van Gogh in de National Gallery in Londen.
In Museum Barberini in Potsdam werd het stilleven Les Meules (De hooibergen) van de Franse schilder Claude Monet getrakteerd op een kwak aardappelpuree door activisten van Letzte Generation. In beide gevallen lijmden de activisten zich daarna vast aan de muur. Klimaatactivist Jelle de Graaf van Extinction Rebellion klom tijdens de uitzending op de talkshowtafel (programma Jinek) tegenover Beau van Erven Dorens, en lijmde zich vast met beide handen. Hij gaf aan dat er nu al mensen dood gaan door de klimaatverandering, door grote overstromingen in Pakistan en Nigeria.
In Nederland werd in het Mauritshuis Het meisje met de parel van Johannes Vermeer belaagd.
Een van de drie Belgische actievoerders, Wouter Mouton, lijmde zich met zijn hoofd vast aan de glasplaat voor het schilderij en goot tomatenpuree over zich heen. Een andere activist lijmde zich vast aan de muur naast het schilderij, en de derde activist filmde alles. Ze dragen T-shirts van Just Stop Oil, maar het is onduidelijk of deze groepering achter deze actie zit. Op 4 november 2022 hebben klimaatactivisten van Ultima Generazione, de Italiaanse tak van Extinction Rebellion, in Rome De zaaier van Vincent Van Gogh met soep beklad.
Op 19 juli 2022 baarde Wouter Mouton, klimaatactivist bij Extinction Rebellion, opzien door zich in het Groeningemuseum in Brugge vast te lijmen aan het veiligheidsglas dat het meesterwerk, het schilderij ‘Madonna met Kanunnik Joris van der Paele’ van Jan Van Eyck, beschermt.
De documentaire van Onkruit vergaat niet is inmiddels geactualiseerd met een interview met Wouter Mouton.
Verontwaardiging
Het gooien met soep en puree leidde tot veel verontwaardiging, ook in de klimaatbeweging zelf waren behoorlijk wat kritische geluiden te horen over het besmeuren van de kunstwerken. Er is ogenschijnlijk geen verband tussen de kunstwerken en de klimaatcrisis. Doordat de acties een brede verontwaardiging oproepen, kan dit een negatieve impact hebben op de klimaatacties. De vraag is of je met dit soort acties niet juist meer mensen van je vervreemdt dan dat ze zich achter de klimaatbeweging scharen. Je loopt het risico de sympathie te verliezen van ‘het gewone volk’, met mogelijk negatieve gevolgen. Phoebe Plummer vertelde in een op Twitter gedeeld Tiktok-filmpje wat haar motieven waren.
Steun van klimaatwetenschappers
Steun is er van bekende klimaatwetenschappers met veel volgers op Twitter, Kevin Anderson en Peter Kalmus. Anderson wijst erop dat het eerste IPCC-rapport van 1990 dateert, bijna een derde eeuw geleden en ver voor de activisten zijn geboren. Sindsdien hebben verschillende generaties gefaald en niet kunnen voorkomen dat de CO2-uitstoot met 60 procent is toegenomen. Kalmus is nog duidelijker in zijn reactie: “Heel tragisch dat er letterlijk meer woede is over een actie die geen schade heeft veroorzaakt, dan over directeuren in fossiele brandstoffen die al tientallen jaren liegen, samenspannen, actie blokkeren, met als gevolg heftiger hittegolven, overstromingen, branden, stijgende zeespiegel, mislukte oogsten en dood.” Hij vindt de soepactie een moedige zet, want die schokt mensen, haalt het nieuws en roept daarmee veel discussie op.
Activist’s dilemma
Hoogleraar sociale verandering en conflict Jacquelien van Stekelenburg van de Vrije Universiteit Amsterdam geeft aan dat in de meest basale zin het besmeuren van de schilderijen effectief was: “Over het algemeen zit er niet veel variatie in het repertoire van actievoerders. Dus als er dan iemand met een innovatie komt, genereert dat media-aandacht. Dat is hier gelukt.” Noelle Aarts, hoogleraar socio-ecologische interacties aan de Radboud Universiteit Nijmegen formuleert het wat voorzichtiger: “Je wilt iets doen om voldoende aandacht te genereren, maar als het vervolgens meer over de actie zelf gaat dan over het standpunt, kun je je doel voorbij schieten.” Het is dus maar de vraag of dergelijke aandachttrekkende acties een positieve uitwerking hebben. En dat is nu precies het activist’s dilemma, aldus van Stekelenburg. Hoe extremer een actie, hoe groter ook de kans op een stevige terugslag. “Het is balanceren op een heel dun koordje. Er is altijd een dunne lijn tussen aan de ene kant bewustzijn creëren en aandacht vragen, en aan de andere kant sympathie krijgen en het sentiment overbrengen.”
Nieuwe trend(s) in klimaatactivisme
De soep en puree acties passen in een relatief nieuwe trend binnen het klimaatactivisme, volgens promovenda Amarins Jansma van de Universiteit Utrecht. Zij doet onderzoek naar de motivatie van bewegingen, zoals de klimaatbeweging. Zij constateert dat sinds 2018 de manier van actievoeren gekanteld is. “Nieuwe klimaatbewegingen, zoals Extinction Rebellion, hebben strategieën van burgerlijke ongehoorzaamheid opgenomen in hun actierepertoire, waarmee zij zich op de grens van de wet bevinden.” Dit soort acties mikt op het verstoren van de openbare orde, en zijn volgens Jansma meestal ‘geweldloos, gewetensvol en doelgericht’. Een groep als Ende Gelände is een beweging van burgerlijke ongehoorzaamheid die kolenmijnen in Duitsland bezet om het bewustzijn voor klimaatrechtvaardigheid te vergroten. Ende Gelände organiseert sinds 2015 massale burgerlijke ongehoorzaamheidsacties tegen kolenmijnen in Rijnland, Lausitz en Leipzig. Er zijn in de belendende landen allerlei steungroepen, zo ondersteunt Code Rood! naast eigen acties tegen de fossiele industrie, de Ende Gelände acties vanuit Nederland.
De Volkskrant over Lützerath:
Confrontatie tussen activisten en politie bij bruinkooldorp | de Volkskrant
Lees de volgende artikelen in Trouw over de stand van zaken in ‘bruinkooldorp’ Lützerath:
Al zo’n 800 actievoerders in bezet ‘bruinkooldorp’ bij Roermond (trouw.nl)
Duits dorp met klimaatactivisten – Trouw
Met ‘disruptieve acties’ verstoren activisten het openbare leven en proberen ze de economie zo veel mogelijk schade te berokkenen. Pas als mensen direct worden geraakt, zullen ze luisteren, is de gedachte. ‘De afgelopen twintig jaar hebben uitgewezen dat het niet helpt om op een plein te staan of petities aan te bieden’. Activisten zelf verwachten, dat acties zullen verharden. In diverse landen heeft Extinction Rebellion jarenlange en indrukwekkende trackrecords, met vele publieksvriendelijke en later ook meer disruptieve acties. Maar vrijwel zonder enig concreet resultaat, CO2 emmissies nemen niet af, investeringen in fossiel evenmin. Media hebben een rol in dit proces van radicalisering, omdat men vrijwel alleen prominent aandacht besteed aan acties die spectaculair zijn, terwijl de inhoudelijke boodschap naar een tweede plan verdwijnt.
Nieuwe generatie – verharding?
Hoe radicaal en disruptief sommige acties van een groep als Extinction Rebellion ook zijn, het gaat voor sommigen niet ver genoeg. In de laatste tijd zijn er dan ook diverse meer radicale groepen opgekomen. Just Stop Oil (JSO) is een Britse groep klimaatactivisten die zich eind 2021 heeft verenigd. Zij willen dat de regering stopt met het verlenen van vergunningen voor nieuwe olie- en gasprojecten in het Verenigd Koninkrijk. Harde acties zijn volgens JSO nodig, omdat het voortbestaan van de planeet door dat soort olieprojecten ernstig wordt bedreigd. Letzte Generation is met name in Duitsland opgekomen. Nieuwkomers maar ook veel doorstromers uit andere protestgroepen (Extinction Rebellion, maar ook uit Fridays for Future, de demonstratiebeweging van Greta Thunberg. Begin 2022 lijmden activisten van Letzte Generation zich voor het eerst vast aan het asfalt, om een wet tegen voedselverspilling af te dwingen. Die wet kwam er overigens niet. Na de Oekraïne-oorlog en energiecrisis ging de focus naar bestrijding van fossiele brandstoffen, onder meer door blokkades van luchthavens en snelwegen. Inmiddels maakt Letzte Generation sinds april 2022 deel uit van het internationale A22 Network:
Letzte Generations actiemethode heeft inmiddels navolging gekregen in veel andere landen. Dit wordt financieel ondersteund door het Climate Emergency Fund.
Eco-sabotage of hoe je een pijpleiding opblaast
Dit in 2021 verschenen boek van Andreas Malm wordt door Ewald Engelen (‘De klimaatactivist als desperado’ in de Groene Amsterdammer nr. 48) beschouwd “als een academische polemiek met het werk van Roger Hallam, de huisideoloog van Extinction Rebellion en schrijver van This Is Not a Drill, het officiële handboek van de beweging.” Hallam stelt op basis van eigen onderzoek dat geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid het meest effectieve instrument is om maatschappelijke verandering te bewerkstelligen. Absoluut pacifisme als gebod voor deelnemers aan acties van Extinction Rebellion, omdat de geschiedenis van burgerlijk verzet zou aantonen dat vreedzaam protest effectiever was dan gewelddadig protest.
Andreas Malm haalt het allemaal onderuit. In zijn boek loopt hij deze historische verzetsbewegingen een voor een langs om aan te tonen dat hun geschiedenissen allesbehalve vreedzaam waren.
Malm was eerst sceptisch over de soep en puree acties: ‘O nee, dacht ik, niet opnieuw een actie tegen een doel dat geen enkele oorzakelijke relatie heeft met de bedoeling.’ Maar doordat vrijwel alle activisten verklaarden dat ze de actie niet hadden uitgevoerd als het schilderij niet achter een glasplaat zat, kozen ze ervoor het doel bewust niet te beschadigen. De acties kregen daardoor een puur symbolisch karakter, ze wezen burgers er daarmee op hoe vreemd het was dat ze meer gaven om weerloze kunst dan om weerloze natuur. Dat het vreemd is om geschokt te reageren op een symbolische aanslag op een schilderij, terwijl ze onverschillig bleven over de honderd nieuwe boorlicenties die de Britse overheid (i.c. Liz Truss) ongeveer tezelfdertijd aan oliemaatschappijen als Shell en BP had verstrekt.
Copycats
Malm was niet blij met de copycats, omdat daarmee het performance-achtige karakter verloren ging. De actie had eenmalig en uniek moeten blijven om uit te nodigen tot zelfreflectie en te wijzen op het niet in de pas lopen van onze appreciatie van kunst en onze onverschilligheid ten opzichte van de klimaatproblematiek en de teloorgang van de biodiversiteit. Wel veel media-aandacht, maar geen enkele organische relatie met waar je voor of tegen ageert. Uiteindelijk sloegen de reacties om in vrij grootschalige ergernis en veroordeling – en daarmee schoten zij volgens Andreas Malm hun doel voorbij. Bovendien vindt hij het een ‘te tamme actie‘.
Effectiviteit van disruptieve acties, over het ‘radical flank’ effect
Gedragswetenschapper Reint Jan Renes beaamt dat de verontwaardiging over het gooien van tomatensoep tegen de zonnebloemen van Van Gogh opvallend groot was. “Echter, diverse studies suggereren dat dit soort disruptieve acties heel effectief kunnen zijn.”, zo schrijft hij op zijn LinkedIn-pagina. “Intuïtief was ik ook geneigd te denken dat sympathieke acties beter zijn om mensen mee te krijgen in de strijd tegen klimaatverandering. Echter studies laten zien dat dit soort acties wel degelijk – dankzij het ‘radical flank’ effect – verandering in gang zetten. Hoe werkt dat dan? Het ‘radical flank’ effect stelt dat radicale, disruptieve acties sympathie kweken voor minder radicale groepen. Gematigde pro-klimaat groepen krijgen dankzij de radicale acties meer steun en ruimte om veranderingen te realiseren.”
Hij noemt de soepgooiers ‘frontsoldaten’, die ondanks de gevolgen voor henzelf (beschimping en sociale uitsluiting door de maatschappij) het voor anderen mogelijk maken om door te gaan met het strijden voor verandering. “Door het contrast effect (‘fijn dat jullie zo redelijk zijn’) groeit de ontvankelijkheid voor minder radicale groepen. Zie ook de boerenprotesten. Er is inmiddels weinig sympathie meer voor Farmers Defense Force, maar ondertussen wel veel invloed van minder radicale boerengroepen op politieke besluiten.”
Een van de LinkedIn reacties op Reint Jan Renes:
“even los van de tomatensoepactie, het probleem is dat de radical flank theory/practice ook aan de (ultra) rechtse kant wordt gebezigd. Zie de radicalisering van bijvoorbeeld PVV en FvD en de relatieve normalisering van ‘rechts geluid’ in het politieke centrum. Eigenlijk gelijk jouw FDF voorbeeld. Daarmee wordt het redelijke midden linksom en rechtsom uitgehold en dreigt de samenleving steeds zwart-witter te worden.”
Radicale acties zetten kwesties op de agenda
Ook Colin Davis, hoogleraar cognitieve psychologie aan de University of Bristol, heeft onderzocht wat de invloed is van radicale acties. Het staat buiten kijf dat dit soort acties zeer effectief zijn in het krijgen van aandacht. Hij komt tot de conclusie dat de meeste aandacht niet gaat over de kwestie zelf, maar naar wat de demonstranten deden. Hoe iemand zich voelt over de klimaatcrisis en de passiviteit van de overheid, wordt niet beïnvloed door hoe diegene denkt over demonstranten die iets doen wat op negatieve of positieve manier wordt beschreven in nieuwsartikelen. Het effect is wel dat het de activisten zelf impopulair maakt. De actie is meer een reminder: radicale acties kunnen agenda seeding als gevolg hebben. Het vertelt mensen niet per se wat ze moeten denken, maar beïnvloedt wáár ze over denken. In dat opzicht opent de actie wel het gesprek, de ruimte voor discussie over de kwestie zelf.
Colin Davis, die zelf actief is bij Extinction Rebellion, is ook duidelijk over het ‘radical flank’ effect. Het bestaan van een radicale flank lijkt de steun voor meer gematigde groepen van een sociale beweging te vergroten, door deze groepen minder radicaal te doen lijken.
In PNAS Nexus Vol.1 Issue 3 wordt melding gemaakt van een onderzoek dat aantoont “dat het gebruik van radicale tactieken door één bewegingsfractie de steun voor gematigde facties binnen dezelfde beweging kan vergroten. Het laat zien dat dit ‘positieve radicale flankeffect’ optreedt omdat de tactiek van de radicale flank ertoe leidt dat het publiek de tactiek van de meer gematigde factie als minder radicaal beschouwt.”
Radicale flank, wat bepaalt een positief of negatief effect
Colin Davis: “De effectiviteit hangt af van waar je staat binnen de sociale beweging. Als Greenpeace soep op schilderijen zou gaan gooien, zou het zeker niet gunstig voor ze zijn. Ze zouden veel van hun aanhangers verliezen, hun donaties zouden waarschijnlijk dalen, het zou moeilijker voor ze worden om met politici en ambtenaren aan tafel te zitten bij officiële bijeenkomsten.” Hij is ook duidelijk over het gevonden effect dat radicale activisten zelf impopulair worden. Zelfs als Just Stop Oil uiteindelijk impopulair wordt als gevolg van hun acties, betekent dat niet persé dat de klimaatbeweging als geheel dan over dezelfde kam geschoren wordt. Want mensen begrijpen best wel dat Just Stop Oil niet hetzelfde is als Greenpeace.
Ook Andreas Malm beseft dit, als hij Haines aanhaalt (pag. 108-109 in ‘Eco-sabotage of hoe je een pijplijn opblaast’): “Een positief radicaal flankeffect veronderstelt een arbeidsverdeling waarbij gematigden en radicalen zeer verschillende rollen vervullen”. De laatsten stoken de crisis op tot een breekpunt, de eersten bieden een uitweg. Malm wijst daarbij ook een tastbaar risico op een negatief radicaal flankeffect: “Extremisme kan een beweging zo onsmakelijk maken dat zij iedere invloed verliest.” Ook kunnen er aldus Malm fouten gemaakt worden, zoals bij de XR-actie op 17 oktober 2019 in de Londense metro. Twee activisten (witte mensen) klommen op het dak van een metrotrein, tot woede van vele forenzen, die vooral tot de grotendeels niet-witte arbeidersklasse leken te horen (pag. 112 in ‘Eco-sabotage’). Een forens – zwarte man, blauwe spijkerbroek met muts – probeerde op het dak van het metrotreinstel te klimmen, waarop een van de activisten – witte man, in pak met stropdas – een harde trap tegen zijn hoofd gaf. Een witte man die boven staat schopt een zwarte man die onder hem staat. Volgens Malm de domste actie ooit, vooral omdat XR London in een officiële verklaring het op zelfverdediging gooide, met beroep op hun hoogstaande karakters (opa, ex-boeddhistische leraar, dominee en huisarts). De actie zou ‘vreedzaam’ en ‘geweldloos’ zijn geweest. Malm is vervolgens meedogenloos in zijn kritiek: dom om het openbaar vervoer lam te leggen, de XR-beweging is blijven hangen in de witte lagen van de middenklasse die geen ander standpunt kennen dan hun eigen standpunt, het gepleegde geweld was niet gericht tegen de politie of tegen privé-eigendommen maar tegen een zwarte man die op weg was naar zijn werk.
Social Change Lab
Nog even wat over onderzoek dat is gedaan. James Ozden en Sam Glover van het Social Change Lab hebben in juli 2022 een onderzoeksrapport gepubliceerd: “Protestmovements: How effective are they?“. Het rapport is een samenvatting van 6 maanden onderzoek naar de resultaten van protestbewegingen. Aan bod komen onderwerpen als de impact van protestbewegingen op beleid, de publieke opinie, kiezersgedrag en het publieke discours. Hun bevindingen zijn dat protestbewegingen aanzienlijke positieve effecten hebben gehad. In het rapport staat vanaf pag. 21 een casestudy over Extinction Rebellion.
Het polling-bureau YouGov wijt, ondanks dat eind 2018 de zorg over het klimaat reeds aan het stijgen was, de piek in begin 2019 aan de gevolgen van de acties van Extinction Rebellion in Londen.
Repressie en criminalisering
Dit kan niet onbesproken blijven. In het dreigingsrapport van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) van de zomer 2019 werd Extinction Rebellion expliciet genoemd. Directe en hardere acties zouden de samenleving verder kunnen polariseren. ‘We signaleren dat er binnen de groep elementen zijn die in de richting van extremisme kunnen gaan’, liet een woordvoerder bovendien weten.
In oktober 2021 werden in een paar dagen tijd drie journalisten opgepakt, die aanwezig waren bij XR-acties om er verslag van te doen. Een vorm van repressieve intimidatie, wat vooral veel commotie gaf bij collega-journalisten. Het ging in de dagen erna in de media dan ook meer over deze arrestaties dan over de acties en de klimaatkwestie zelf.
Je kunt ook vragen stellen bij de reacties van het politieapparaat en justitie op klimaatacties. Waar de radicale boeren relatief ongestoord hun gang konden gaan met blokkade-acties, grijpt de politie meestal direct in bij acties van klimaatactivisten. Trouw stelde de vraag: Worden klimaatactivisten harder aangepakt dan boeren? | Trouw.
Want waar boeren voor het belagen van het huis van minister Van der Wal een taakstraf kregen, werden de klimaatactivisten die Het meisje met de parel belaagden veroordeeld tot 2 maanden gevangenisstraf, waarvan 1 maand voorwaardelijk. Wouter Mouton, één van de activisten, werd in de gevangenis van Alphen aan den Rijn ronduit slecht behandeld. Gelet op de richtlijnen van het Openbaar Ministerie is de straf voor Mouton en zijn mede-activisten ook erg hoog: uit de richtlijnen voor strafvordering blijkt dat een geldboete of een taakstraf van 60 uur dan voor de hand liggen.
De universitair hoofddocent Berend Roorda van de Rijksuniversiteit Groningen maakte eerder een inventarisatie van strafzaken tegen deelnemers aan uiteenlopende demonstraties, van klimaatactivisten tot rechtsnationalisten. Slechts in 10 zaken legde de rechter gevangenisstraffen op, variërend van één dag tot vier maanden. In al deze gevallen hadden de daders geweld gebruikt, meestal tegen de politie. Roorda noemt de straf die Mouton kreeg opgelegd ‘opmerkelijk hoog’. Volgens hem is de strafmaat niet in balans met de wijze waarop bijvoorbeeld boze boeren werden bestraft.
Zie bijvoorbeeld:
Campagnevoerders tegen Rabobank worden afgestraft · Extinction Rebellion Nederland
Hogere straffen en aangepaste wetgeving
Ook in het buitenland is er sprake van het hoger straffen van klimaatactivisten. Met name in het Verenigd Koninkrijk is men bezig om het klimaatactivisten moeilijker te maken. Zo is de wetgeving aangescherpt die de Britse politie afgelopen jaar meer bevoegdheden gaf om in te grijpen tijdens acties zoals Extinction Rebellion ze uitvoerde. Ook heeft het Britse Lagerhuis ingestemd met een omstreden nieuwe Wet Openbare Orde. Als het Hogerhuis deze wet ook goedkeurt, dan kunnen demonstranten die zich vastketenen aan elkaar of aan objecten straks op een gevangenisstraf rekenen van maximaal een jaar. Bij het lamleggen van belangrijke delen van de nationale infrastructuur bestraft kunnen de activisten bestraft worden met een jaar celstraf.
In Australië is een draconische wet aangenomen, die in sommige Australische deelstaten het blokkeren van de infrastructuur als protest strafbaar stelt. Mensenrechtenorganisaties, zoals Human Rights Watch en de Council of Civil Liberties noemen de wet een ernstige inperking van burgerlijke vrijheden. De Australische klimaatactiviste, Deanna Violet Coco, kreeg begin december vijftien maanden cel voor het gedurende een half uur blokkeren van een brug in Sydney, om zo aandacht te vragen voor de klimaatopwarming.
Er wordt geopperd dat de verscherpte repressie in het Verenigd Koninkrijk mede een rol heeft gespeeld in de overwegingen van de Britse tak van Extinction Rebellion om ontwrichtende acties voorlopig op te schorten. Dit werd op 31 december 2022 op Twitter en de eigen website van XR-UK bekend gemaakt: ‘We quit’ (We stoppen), maar XR-UK stopt niet echt, het is een tijdelijke opschorting van meer radicale en ontwrichtende acties.
Klimaatstrijd
Burgerlijke ongehoorzaamheid is hét handelsmerk van Extinction Rebellion. Met hun ontregelende acties heeft XR sinds 2018 een aardverschuiving binnen de klimaatbeweging veroorzaakt. Maar met de ‘WE QUIT‘ verklaring gaat XR-UK de focus verleggen. Ze willen werken aan de groei van hun organisatie en aan het creëren van een bredere basis: „We geven de voorkeur aan aanwezigheid boven arrestaties en aan goede relaties boven wegversperringen.”
Extinction Rebellion laat ook weten geen mensen meer te willen afschrikken met acties. Dat zou weleens een reactie kunnen zijn op een recente peiling van YouGov, zo oppert De Volkskrant. Uit de YouGov peiling bleek dat de XR-activisten in Groot-Brittannië meer critici hebben dan sympathisanten, een effect dat ook gebleken is uit onderzoeken zoals we die eerder besproken hebben.
XR-UK gaat zich richten op ‘The Big One’. Op 21 april 203 wil Extinction Rebellion honderdduizend mensen op de been brengen voor een demonstratie bij het Britse parlement. Door dit voorjaar massaal de straat op te gaan, hoopt de organisatie de Britse regering in beweging te krijgen.
Extinction Rebellion bestaat in 86 landen, maar er is geen centrale leiding. De groepen opereren los van elkaar en voeren hun eigen acties. Al gaat de Britse tak van XR geen wegen meer blokkeren, zich niet meer vastketenen of vastlijmen op verkeersknooppunten, dat betekent niet dat de Nederlandse tak hiermee ophoudt. Sterker nog: op zaterdag 28 januari om 12:00 uur gaat XR-NL opnieuw de A12 blokkeren.
De Nederlandse tak van XR blijft vasthouden aan radicale acties en gaat niet mee in de koerswijziging van XR-UK. Trouw schrijft hierover: “Wij geloven juist in burgerlijke ongehoorzaamheid. Dat middel is in de afgelopen jaren zinvol gebleken. Demonstreren doen we al meer dan veertig jaar en dat heeft weinig opgeleverd”, zo wordt de Nederlandse actievoerder Tessel Hofstede geciteerd.
Terug naar Andreas Malm
We beginnen deze twee laatste paragraven met de aanbeveling dat je zelf Malms boek moet lezen evenals het artikel van Ewald Engelen in de Groene Amsterdammer. Er staat veel meer in dan de highlights die we hieronder benoemen!
Volgens Malm is de tijd van vriendelijk vragen en geduldig overtuigen voorbij. Hij vindt het tijd voor een kleine, militante, welgeorganiseerde voorhoede die de emissiemachines van de elite moeten gaan saboteren. Voor de klimaatstrijd hetzelfde: zo machtig, zo perfide en zo roofzuchtig is Big Oil dat geweld niet alleen noodzakelijk maar ook acceptabel is. Tegen eigendommen, welteverstaan, niet tegen mensen. Daar ligt de grens.
In zijn boek (pag. 78) vraagt Malm zich af: “Waarom zouden we achter de particulier consumptie aan moeten gaan? Heeft de beweging niet hard gewerkt om de aandacht te verleggen van de consument – het favoriete subject van het liberale discours – naar de producenten van fossiele brandstoffen?” Hij vervolgt met het argument dat consumptie wel deel van het probleem is, maar dan vooral de consumptie van de rijken. “Er bestaat een zeer nauwe correlatie tussen inkomen en rijkdom enerzijds en CO2-uitstoot anderzijds.”
Voor Malm was de Schiphol-actie van 5 november 2022 dan ook een mooi voorbeeld dat voldeed aan de criteria voor burgerlijke ongehoorzaamheid: “Richt je als klimaatactivist op de eigendommen van de rijken die verantwoordelijk zijn voor luxe emissies en laat de noodzakelijke emissies van de minder bedeelden zoveel mogelijk ongemoeid.” Malm pleit voor milieuacties gericht tegen de vervuilende eigendommen van de rijken. Het zijn de rijken die wij ons als mensheid niet kunnen permitteren. Ewald Engelen, die Andreas Malm als lid van een nieuwe generatie eco-marxisten beschouwd, vindt het werk van Malm om meerdere redenen een nuttige correctie op de consumptiefixatie van de klimaatbeweging. Roxane van Iperen schreef in Vrij Nederland in 2019: Nee, een duurzame wereld begint niet bij jezelf. Een pleidooi tegen consumentenactivisme (vn.nl). “Niet consumptie is het probleem maar productie; niet de marktsfeer is bepalend maar de eigendomsverhoudingen zijn dat; niet de armen zijn hoofdverantwoordelijk maar de rijken.” En: “Klimaatverandering (..) is een systemisch effect van het eigendomsmonopolie van het grootkapitaal.”
Malm betoogt dat we als klimaatbeweging spaarzaam moeten omgaan met onze middelen, want ze zijn beperkt. “We moeten onze middelen niet breed en dun inzetten, maar geconcentreerd en gericht. (..) Dat is een constante verleiding voor de klimaatactivist: alles agenderen wat je tegenkomt. Effectiever is het om je middelen te richten op één doel, dat doel zoveel mogelijk te omsingelen, met maar één eis: stop met uitstoten! Kies één onderneming. Shell in Nederland. Total in Frankrijk. BP in het Verenigd Koninkrijk. Exxon in de Verenigde Staten. En hou dat jarenlang vol. Een andere weg is er niet.”
“Maar op dit moment, nu de olie- en gasindustrie zulke bizarre winsten maakt en deze winst opnieuw wordt geïnvesteerd in olievelden en boorplatforms, in terminals en pijpleidingen en energiecentrales die draaien op fossiele brandstoffen, denk ik dat de focus vooral zou moeten liggen op het tegenhouden van die nieuwe installaties. En ook op de hoofdkantoren van de bedrijven die hierachter zitten. We moeten materiële kosten opleggen aan het fossiele kapitaal, zodat het minder winstgevend en aantrekkelijk wordt om erin te investeren.” (Soep op een schilderij? Een te tamme actie, vindt deze klimaatactivist (demorgen.be))
Van wanhoop naar empowerment
Hoe houdt hij de moed erin, terwijl “de Verenigde Naties de klimatologische handdoek in de ring werpen door te concluderen dat we de anderhalve graad klimaatopwarming toch niet gaan halen, Shell recordwinsten bekend maakt en aankondigt de extra inkomsten te zullen pompen in nieuwe oliewinningsprojecten in de Noordzee.”, zo vraagt Ewald Engelen. Malm antwoordt: “Het beste tegengif tegen wanhoop is collectieve actie”, waarna hij begint over het elkaar ontmoeten in een klimaatkamp. “Demonstraties en protestacties organiseren met een paar honderd mede-activisten, die net zo denken als jij en hetzelfde gevoel van urgentie hebben. Dat is wat helpt.” Het derde deel van zijn boek heeft hij “Vechten tegen de wanhoop” genoemd. Hij verhaalt daarin over allerlei ‘Liberation Fronts’ met oorlogsretoriek en bijbehorende sabotage- en dierenbevrijdingsacties, die uiteindelijk toch contraproductief bleken te zijn. Zijn inspiratie haalt hij o.a. uit de adrenalinekicks die hij kreeg bij acties van Ende Gelände. Malm vertelt voldaan hoe hij meedoet aan een protest tegen een bruinkoolcentrale in Duitsland, waarbij hij en zijn medestanders door de hekken breken en de stroomopwekking tijdelijk stilleggen.
“Maar als het vernielen van hekken een daad van geweld was, dan was het geweld van de zoetste soort. Ik was daarna nog weken high. Alle wanhoop die die de klimaatafbraak dagelijks genereert was uit mijn systeem verdwenen, al was het maar tijdelijk. Ik had een injectie van collectieve empowerment gehad.”
Links
Soep op een schilderij? Een te tamme actie, vindt deze klimaatactivist (demorgen.be)
De klimaatactivist als desperado – De Groene Amsterdammer
Britse klimaatactivisten van Extinction Rebellion schorten ontwrichtende acties op – NRC
